Συνέντευξη στην Afize Gjikondi
Η Αθηνά Κοφτερού, είναι εκπαιδευτικός ΠΕ70 και από το 2008 Διευθύντρια Σχολικής μονάδας. Στις μεταπτυχιακές της σπουδές ασχολήθηκε με θέματα φύλου καθώς και με την εκπαίδευση ομάδων που απειλούνται με κοινωνικό αποκλεισμό. Στα πλαίσια της μεταπτυχιακής της εργασίας, εκπόνησε εκτεταμένη ποιοτική έρευνα για τις μονογονεϊκές οικογένειες μεταναστριών στην Ελλάδα και την εκπαίδευση των παιδιών τους. Έχει αρθρογραφήσει σε πολλά επιστημονικά περιοδικά και έχει λάβει μέρος σε διεθνή και ελληνικά συνέδρια.
Πως και ασχοληθήκατε τόσο εκτεταμένα με το θέμα των μονογονεϊκών οικογενειών και ειδικότερα των μεταναστριών;
Βιώνοντας η ίδια την μονογονεικότητα, και όλες τις δυσκολίες που προκύπτουν από αυτή την συνθήκη, σκέφτηκα πόσο πιο δυσχερής θα ήταν η θέση των γυναικών ,όταν υπεισέρχονται επιπλέον επιβαρυντικοί παράγοντες, όπως η μετοίκηση σε μια άλλη χώρα, η ανασφάλεια, η δυσκολία επικοινωνία λόγω γλώσσας , η έλλειψη υποστηρικτικών δομών αλλά κυρίως η απουσία του ευρύτερου- υποστηρικτικού- οικογενειακού περιβάλλοντος . Θέλησα να δώσω ορατότητα σε αυτές τις μόνες μητέρες γιατί ένιωθα πως οι ίδιες , ήταν δύσκολο να το κάνουν.
Θα θέλατε να μας πείτε κάτι για τα ευρήματα της έρευνας σας;
Η έρευνα ανέδειξε με τον πιο άμεσο τρόπο _λόγω της συνέντευξης που χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο- τις δύσκολες συνθήκες και τα προβλήματα που βιώνουν αυτές οι γυναίκες. Παρόλο που έχουν περάσει πολλά χρόνια από τη διεξαγωγή της, δεν διαφαίνεται να έχουν αλλάξει και πολλά. Τα κυριότερα που καταγράφονται, είναι η οικονομική αδυναμία που επιδεινώθηκε μετά την κρίση ώστε να καλυφθούν όλα τα έξοδα που βαραίνουν ένα νοικοκυριό μονογονέα , η έλλειψη ικανού χρόνου ενασχόλησης με τα παιδιά τους, λόγω σκληρής εργασίας και άστατων ωραρίων, η οποία επιφέρει έναν φαύλο κύκλο ενοχών και αίσθησης ανεπάρκειας. Η κατάσταση δυσχεραίνει λόγω της μη ικανοποιητικής χρήσης της γλώσσας αφού – στα πρώτα τουλάχιστον χρόνια διαμονής- αναδεικνύει ένα επικοινωνιακό κενό , για παράδειγμα με το Σχολείο. Φανταστείτε πως αυτές οι γυναίκες δεν μπορούν να βοηθήσουν μαθησιακά τα παιδιά τους, έστω και σε επίπεδο ελέγχου, λόγω ακριβώς της ανεπάρκειας αυτής. Η έλλειψη κοινωνικών υποστηρικτικών δομών σε πολλές περιοχές, όπως για παράδειγμα κέντρα απασχόλησης για παιδιά εκτός ωραρίου , ή ειδικών δομών διαρκούς και εύκολης πρόσβασης σε ψυχολογική στήριξη , είναι επιβαρυντικοί παράγοντες. Το γεγονός από την άλλη πως δεν έχουν συνήθως κοντά τους την ευρύτερη οικογένεια για κάθε είδους βοήθεια ,επιδεινώνει επιπλέον την καθημερινότητά τους. Το ψυχολογικό βάρος, το αφήνω για μια άλλη κουβέντα παρόλο που όλοι καταλαβαίνουμε πόσο αυτό επηρεάζει τη λειτουργικότητα σε αυτή την συνθήκη. (κυρίως τον πρώτο καιρό, λόγω της σκληρής -συνήθως- εργασίας και της ανασφάλειας). Να τονίσουμε εδώ πως στο μεγαλύτερο ποσοστό τους αυτές οι γυναίκες δεν εργάζονται πάνω στο αντικείμενο που έχουν σπουδάσει η εξειδικευτεί .
Υπάρχει κάτι θετικό που διαπιστώσατε;
Η συνεχής ενασχόληση μου με τα θέματα αυτά, με οδηγεί στο συμπέρασμα πως το θετικό είναι πως όσο πιο υψηλό είναι το μορφωτικό επίπεδο της μητέρας, και όσο πιο σταθερό το αξιακό της σύστημα, τόσο πιο εύκολα σημειώνεται πρόοδος στην εξέλιξη των παιδιών τους όσο και των ίδιων. Φαίνεται να είναι σημαντικότερο και του οικονομικού. Αυτό είναι πολύ αισιόδοξο και αναδεικνύει τον καθαριστικό ρόλο που παίζει η εκπαίδευση και Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ .Ακόμη οι υγιείς ανθρώπινες σχέσεις που στηρίζονται σε αξίες όπως η αλληλεγγύη και αλληλοβοήθεια μεταξύ μητέρων , όταν δεν υπάρχει ευρύτερο οικογενειακό υποστηρικτικό περιβάλλον φαίνεται πως λειτουργεί θετικά .Θα προσθέσω, όσο κι αν φαίνεται περίεργο πως η ανάληψη κάποιων ευθυνών από τα παιδιά ,δηλαδή η βοήθεια στο σπίτι σε ο,τι μπορούν να προσφέρουν ( π.χ. βοήθεια στα αδέρφια τους) κυρίως όμως «η στήριξη στα πόδια τους» ως μονόδρομος ,συχνά ενισχύει σε αυτά τα παιδιά το αίσθημα της ευθύνης της ανεξαρτησίας , της ωριμότητας στην λήψη αποφάσεων και της αυτοπροστασίας.
Βλέπετε βελτίωση στην αποδοχή μαθητων/τριών από γονείς προσφύγων η μεταναστών από την εκπαιδευτική κοινότητα; Έχουν γίνει βήματα προς αυτή την κατεύθυνση από την πολιτεία ;
Ναι φυσικά έχει υπάρξει μεγάλη πρόοδος . Στο Σχολείο γίνεται πολύ σοβαρή και στοχευμένη δουλειά. Πλέον στις περισσότερες σχολικές μονάδες , λειτουργούν Τάξεις Υποδοχής με ειδικό προσωπικό που αναλαμβάνει να καλύψει κενά και να δώσει ώθηση και βοήθεια σ αυτά τα παιδιά ,κυρίως στο καθοριστικό θέμα της γλώσσας. Ακόμη τα περισσότερα σχολεία έχουν στελεχωθεί με επιστημονικές ομάδες ψυχολογικής στήριξης για όλες τις οικογένειες που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Όσο για τους γονείς και τα παιδιά της πολιτισμικής πλειοψηφίας, η πείρα μου έχει δείξει πως όσο υπάρχει σεβασμός και ευγένεια από όλες τις πλευρές τόσο οι πολιτισμικές διαφορές _αμβλύνονται και χτίζονται ουσιαστικές σχέσεις Το πιο χρήσιμο εργαλείο σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ο διάλογος και η στρατηγική που εφαρμόζει το κάθε σχολείο με ειδικά προγράμματα και δράσεις για την ομαλή ενσωμάτωση όλων των μαθητών -τριών είτε είναι ΑΜΕΑ, είτε με σοβαρά μαθησιακά προβλήματα, είτε προερχόμενα από άλλη χώρα. Ο στόχος πάντα είναι η πρόοδος όλων ανεξαιρέτως των παιδιών και η εξατομικευμένη βοήθεια όπου χρειάζεται.
Ως εκπαιδευτικός με εμπειρία 30 περίπου χρόνων , βλέπετε διαφορές στα παιδιά από γενιά σε γενιά;
Το παράδοξο θα ήταν να μην βλέπαμε. Εννοείται .Αλλάζουν οι κοινωνίες αλλάζουν και τα παιδιά που απορροφούν με εντυπωσιακό τρόπο κάθε μικρή η μεγάλη αλλαγή. Έχω δουλέψει πράγματι με πολλές γενιές παιδιών. Θα χρειαζόταν δεκάδες σελίδες για να καταγράψουμε όλες τις αλλαγές Για παράδειγμα θυμάμαι τη λήξη ωραρίου το μεσημέρι, και τώρα λειτουργεί ολοήμερο μέχρι τις 5.30 ! χωρίς πάντα αυτό να συνοδεύεται από της αντίστοιχες δομές. Αυτό όμως πλέον ορίζεται
από τους εργασιακούς νόμους και τις απαιτήσεις της αγοράς . Η έκρηξη από την άλλη της τεχνολογίας επέφερε εντυπωσιακές αλλαγές ΣΤΑ ΜΕΣΑ που χρησιμοποιούνται στο Σχολείο. Πλέον η περισσότερη δουλειά γίνεται με τα ψηφιακά εργαλεία.
Η ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΗ όμως ΑΛΛΑΓΗ που έφερε ραγδαία εξέλιξη στην χρήση αν θέλετε και στη διαχείριση της πληροφορίας και της γνώσης ήταν Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ. Τα παιδιά στην κυριολεξία βούτηξαν σε αυτόν τον νέο κόσμο, χωρίς προετοιμασία αμυντικών μηχανισμών ως προς τον βερμπαλισμό της εικόνας και της πληροφορίας. Το internet στα μάτια των παιδιών, είναι ΠΕΡΙΣΣΟΤΡΟ ΕΛΚΥΣΤΙΚΟ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ . Έχει κίνηση, εικόνα, εναλλαγή. Γι αυτό και το δεύτερο χάνει συνεχώς έδαφος. Τα κοινωνικά δίκτυα πλέον κάνουν την εμφάνιση τους σε όλο και μικρότερες ηλικίες με ανεξέλεγκτες συνέπειες. Αντιμετωπίζουμε για παράδειγμα συνέχεια περιπτώσεις όπου μικρά παιδιά εκθέτουν άλλα ( με φωτογραφίες ή βίντεο) μέσω διαδικτύου. ΟΛΟΙ-EΣ γνωρίζουμε ακραία περιστατικά ψηφιακού bulling.Kι αυτό είναι το μεγάλο διακύβευμα του Σχολείου αλλά κυρίως των γονιών. Δηλαδή, η σωστή χρήση του ως εργαλείο γνώσης, και η προσεκτική διαχείριση του τεράστιου και επικίνδυνου συχνά όγκου πληροφορίας που φιλοξενείται σε αυτό. Μεγάλη βαρύτητα έχει δοθεί σε αυτόν τον τομέα από τους/τις εκπαιδευτικούς , οι οποίοι /ες συγκριτικά με άλλες εποχές έχουν να αντιμετωπίσουν όλο και περισσότερα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού και ψυχοκοινωνικών θεμάτων, κάτι που δεν συναντούσαμε ας πούμε με τέτοιους ρυθμούς, δυο δεκαετίες πριν.
Βρεθήκατε ποτέ σε δύσκολη θέση όσον αφορά την διαχείριση κρίσεων μεταξύ μαθητών και του οικογενειακού τους περιβάλλοντος;
Πολύ συχνά. Το Σχολείο αποτελεί μια micro εικόνα της κοινωνίας. Διαφαίνονται αμέσως οι συμπεριφορές, οι στάσεις και οι αξίες που «κουβαλά» ο κάθε μαθητής ως απόρροια πρωτίστως του οικογενειακού περιβάλλοντος. Φανταστείτε τι συγκρούσεις μπορεί να προκαλέσει αυτό, όταν αυτές στάσεις, αξίες και συμπεριφορές διαφοροποιούνται ριζικά. Αυτός είναι θεωρώ και ο σημαντικός ρόλος του Σχολείου. Πέρα από το γνωστικό κομμάτι να θέσει το πλαίσιο στόχων που θα ενθαρρύνει ένα αξιακό σύστημα το οποίο θα συμβάλλει στην ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών και θα δημιουργήσει υπεύθυνους, δημοκρατικούς και ευαίσθητους πολίτες , λχ σε θέματα σεβασμού των συνανθρώπων τους, του περιβάλλοντας , και της κοινωνικής και ψυχικής τους υγείας. Η μόρφωση και η ΠΑΙΔΕΙΑ με την γενική έννοια το όρου, είναι πλέον το μόνο όπλο που έχουμε για να αντιμετωπίσουμε όλες της σύγχρονες προκλήσεις.
Πιστεύετε πως οι γονείς πρέπει να επεμβαίνουν στην μελέτη των παιδιών βοηθώντας τους λχ στο γνωστικό κομμάτι ;
Η πείρα, μού υποδεικνύει να αναφέρω, πως οι γονείς συνήθως επεμβαίνουν και σίγουρα όχι μόνο στο γνωστικό κομμάτι. Είναι θετικό όταν ενθαρρύνουν τα παιδιά τους στην μελέτη και όταν υπάρχει ένας έλεγχος στην ολοκλήρωση των εργασιών από τον μαθητή/ μαθήτρια, αλλά σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να επωμιστούν οι ίδιοι τις εργασίες και να στερήσουν από το παιδί την αυτενέργεια και την ανάληψη της ευθύνης για την μελέτη τους από νωρίς. Πρέπει οπωσδήποτε να εμπιστευτούμε τους ειδικούς σε αυτό. Υπάρχουν ειδικές τεχνικές και στρατηγικές πάνω στην διαδικασία της μάθησης η οποία είναι πολύπλοκη και συχνά χρήζει εξατομικευμένης παρέμβασης . θα σας ρωτούσα το εξής: Θα εμπιστευόσασταν έναν ηλεκτρολόγο π.χ. να σας κάνει εξαγωγή δοντιού; Οι δάσκαλοι εκπαιδεύονται σε ειδικές διδακτικές κάθε μαθήματος , διαπιστώνουν μαθησιακές δυσκολίες , ελέγχουν και μέσω της ανατροφοδότησης που παίρνουν από τους μαθητές/τριες , αναπροσαρμόζουν συχνά τα μέσα και τις μεθόδους μάθησης. Όσο για την επέμβαση των γονιών σε ευρύτερα σχολικά θάματα- όπως προανέφερα- όταν αυτή γίνεται με ανορθόδοξο και παρορμητικό τρόπο – προκαλεί συχνά συγκρουσιακό κλίμα μεταξύ όλων των μελών που εμπλέκονται στην μαθησιακή διαδικασία. Η λύση για την εύρυθμη λειτουργία ενός Σχολείου και για την ομαλή φοίτηση και ευεξία των παιδιών , είναι ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ πάντα με επιχειρήματα και αποφυγή ακραίων συμπεριφορών. Το Σχολείο είναι υποχρεωμένο να ορίσει έναν σχολικό κανονισμό , να εξηγήσει με σαφήνεια τους στόχους και να παραμείνει σταθερό στην σωστή χρήση των κανόνων για την ασφάλεια και την πρόοδο των μαθητών/τριων. Οι θέσεις και οι αντιθέσεις όταν τίθενται πολιτισμένα οδηγούν στις συνθέσεις και στον αλληλοσεβασμό. Η εποχή του covid για παράδειγμα ήταν μια περίοδος μη κανονικότητας που ανέδειξε πολλά προβλήματα αλλά και ακραίες συμπεριφορές επέμβασης. Εκεί έπρεπε ο Δ/ντης/ Δντρια μιας σχολικής μονάδας ,να διαχειριστεί μια πρωτόγνωρη κατάσταση όπου οι διαφορετικές απόψεις και στάσεις είχαν οξυνθεί. Τα παιδιά επέδειξαν απίστευτη ωριμότητα και υπομονή – μπορώ να πω περισσότερη και από τους ενήλικες- παρόλο που βίωναν την πιο δυσχερή κατάσταση που είχαν γνωρίσει ως προς την φοίτηση τους. Αυτό είναι ένα θέμα που θεωρώ πως θα απασχολήσει πολύ την έρευνα στο μέλλον, δηλαδή η διαχείριση του covid και οι επιπτώσεις της πανδημίας στην εκπαίδευση. Ήδη έχω ξεκινήσει μια σχετική έρευνα και ελπίζω να είστε και πάλι εδώ για να παρουσιάσουμε τα πορίσματα.
Τονίσατε πολύ τον διάλογο μεταξύ όλων των εταίρων που εμπλέκονται στον τομέα της εκπαίδευσης ως χρήσιμο εργαλείο . Γιατί είναι τόσο σημαντικός ;
Πριν αναφερθήκαμε στην εμπλοκή πχ των γονέων σε σχολικά ζητήματα , σε προβλήματα ειδικών ομάδων που αντιμετωπίζουν δυσκολίες όπως οι μονογονεικές οικογένειες , σε καταστάσεις μη κανονικότητας όπως ο covid κ.α. Αλίμονο αν δεν υπήρχε η καταγραφή απόψεων και αναγκών , η ανατροφοδότηση μέσα από αυτές τις καταγραφές όχι μόνο στην εκπαίδευση αλλά σε κάθε τομέα. Οι κοινωνίες πρέπει να εξελίσσονται για το καλό των πολιτών . Είναι πληγή το πόσο κυριαρχεί το ΕΓΩ το μονομερές δίκιο, ο φανατισμός . Μόνο η βαθιά γνώση , η προετοιμασία να ακούσουμε και την άλλη άποψη ,πάντοτε βέβαια μέσω επιχειρημάτων, γεγονότων και οδηγό τα επιστημονικά ευρήματα , μπορούμε να οδηγηθούμε σε ασφαλή συμπεράσματα και στη συνέχεια σε ουσιαστικές αλλαγές, όχι μόνο στην εκπαίδευση αλλά και στις κοινωνίες γενικότερα. Και κλείνω με ένα παράδειγμα. Τι θα πούμε λχ στις επόμενες γενιές για την κλιματική αλλαγή; Συγγνώμη; Δεν το ήξερα; Να ένα- ανάμεσα σε πολλά θέματα – πάνω στο οποίο το Σχολείο πρέπει να δώσει πολλές μάχες και να εκπαιδεύσει τις επόμενες γενιές
Τι θα συμβουλεύατε έναν νέο /α δάσκαλο /α;;
Καταρχάς , το κλισε: Να αγαπάει τα παιδιά . Στη συνέχεια, ν’ αφουγκράζεται τις ανάγκες τους, τα θέλω τους, να σέβεται το δικό τους θεματικό σύμπαν. Να τα ενθαρρύνει να αγαπήσουν το παιχνίδι, το Σχολείο και την επιστήμη. Ν’ απαλύνει τον πόνο τους και την μειονεξία όπου υπάρχει, και να τονώνει την αυτοεικόνα και την αυτοπεποίθηση τους , γεγονός που παίζει καθαριστικό ρόλο στην εξέλιξη τους. Με μια μόνο φράση αν θέλετε: ΝΑ ΜΗΝ ΕΙΝΑΙ ΑΠΛΑ ΔΙΕΚΠΕΡΑΙΩΤΙΚΟΣ /Η.