Υπό Οικονόμου Σωτηρίου Παπαδόπουλου.

Εις  την πε­ρι­ο­χήν της Γι­άν­νι­τσας ό­που και ευ­ρί­σκε­ται το ο­μώ­νυ­μο χω­ριό κα­τά την  αρ­χαι­ό­τη­τα (μάλ­λον αι αρ­χαί­α Φα­ραί), εί­χε κτι­στεί έ­νας οι­κι­σμός, κυ­κλω­μέ­νος ε­πί λι­θο­ει­δούς τεί­χους (κυ­κλώ­πεια αρ­χαι­ό­τρο­πη κα­τα­σκευ­ή,  μά­λι­στα ε­νός λεί­ψα­νου του  πε­ρί­φη­μου τεί­χους,  δι­α­σώ­ζε­ται μέ­χρι και  τις  η­μέ­ρες μας  <­<.Μεσ­ση­νια­κά-Η­λια­κά>> ). Ταύ­τα χρη­σί­μευ­αν δια   την  α­πο­τρο­πήν του  ε­χθρού.  Τό­τε υ­φί­στα­το ο κύ­ριος ε­χθρός των Μεσ­ση­νί­ων να ή­το οι  Σπαρ­τιά­τες. Η το­πο­θε­σί­α που βρί­σκε­ται το χω­ρί­ον Γι­άν­νι­τσα,  α­να­το­λι­κώς της  πό­λε­ως,  στις  πα­ρυ­φές της  ο­ρο­σει­ράς του  Τα­ΰ­γε­του, ί­στα­το αρ­χαί­ος δρό­μος γλα­φυ­ρός. Πε­ρι­γρά­φει πε­ρί αυ­τού ο φυ­σι­ο­δί­φης Παυ­σα­νί­ας.  Συ­νέ­δε­ε δύ­ο πο­λι­τι­σμούς,  αυ­τόν της  Σπάρ­της με  αυ­τόν της  Μεσ­ση­νί­ας (Φα­ραί,  Ι­θώ­μη). Εις   τους  νε­ω­τέ­ρους χρό­νους δι­α­συ­νέ­δε­ε τη  δυ­να­τή Μά­νη με  την   Πε­λο­πόν­νη­σο (Τρί­πο­λη , Σπάρ­τη Κα­λα­μά­τα).  Στα μέ­σα του 20ου αι­ώ­νος ο  δρό­μος έ­χα­σε την  πο­λύ­βο­η και  μα­κρό­συρ­τη δι­α­δρο­μή του  ύ­στε­ρα α­πό την  δι­ά­νοι­ξη νε­ο­τέ­ρου δρό­μου α­πό την πε­ρι­ο­χή της  Α­λα­γο­νί­ας. Και  έ­τσι με  την  με­τα­φο­ρά του  δρό­μου ε­χά­θη και  η  κομ­βι­κή και  στρα­τη­γι­κής ση­μα­σί­ας το­πο­θε­σί­α της  Γι­άν­νι­τσας, ό­που στους  χρό­νους της Ε­θνι­κής Πα­λιγ­γε­νε­σί­ας έ­συ­ρε εν  κρυ­πτώ και  μα­κριά α­πό τα α­δι­ά­κρι­τα μά­τια, και  υ­πό την θαλ­πω­ρή των  φτε­ρού­γων των πο­λε­μι­στών,  που ή­ταν α­κρο­βο­λι­σμέ­νοι σε κά­θε υ­ψη­λή κορ­φή, το μπα­ρού­τι της  λευ­τε­ριάς στις  Ι­ε­ρές Μό­νες Βε­λα­νι­διάς και  Μαρ­δα­κί­ου διά τη πλή­ρω­ση του  α­γώ­νος.

Ε­κεί στα­μα­τά η ι­στο­ρί­α της  πε­ρι­ο­χή. Σή­με­ρα,  εν έ­τι 2014, το το­πω­νύ­μιο της  ζώ­σας πε­ρι­ο­χής βρί­σκε­ται στα εν­δό­τε­ρα του   χρο­νον­τού­λα­που της  ι­στο­ρί­ας,   κλει­δω­μέ­νο μα­ζί αγ­κα­λια­στά με  την  α­νά­πτυ­ξη της  πε­ρι­ο­χής.  Πε­ρι­μέ­νει κά­που κά­ποι­ον ως  σα­νί­δα σω­τη­ρί­ας να  δι­ορ­θώ­σει το  λά­θος, ε­πα­να­συν­δέ­ον­τας τον  δρό­μο, ό­που και ε­περ­πά­τη­σαν οι με­γά­λοι της Ελ­λά­δος άν­δρες με  τους  ση­με­ρι­νούς νε­ο­έλ­λη­νες ει­δα­ψι­λεύ­ον­τάς τους   την  α­ξί­α και  δό­ξα που  τό­σο ε­πι­ζη­τούν.

Τη Γι­άν­νι­τσα ε­πι­σκέ­φτη­καν αρ­χαί­οι Βα­σι­λείς, Βυ­ζαν­τι­νοί Αυ­το­κρά­το­ρες, Φράγ­κοι Κα­τα­κτη­τές,  Τούρ­κοι Πα­σά­δες και   Γερ­μα­νοί Στρα­τη­γοί,   μα την  α­γί­α­σαν Ά­γιοι Πα­τέ­ρες της  Εκ­κλη­σί­ας μας,  ό­που α­σκή­θη­σαν ή  ε­μαρ­τύ­ρη­σαν σ’ αυ­τόν τον  τό­πο εις  το  ό­νο­μα της  Υ­πε­ρα­γί­ας Θε­ο­τό­κου και α­ει­παρ­θέ­νου Μα­ρί­ας της ε­πο­νο­μα­ζό­με­νης και Δη­μι­ο­βί­τισ­σας εις  την  κα­θό­λα Ι­στο­ρι­κή Ι­ε­ρά Μο­νή Δη­μι­ό­βης. Ε­κεί­θεν, και πέ­ραν ταύ­της,  ου­δέν υ­πάρ­χει σε  αυ­τή την  πε­ρι­ο­χή, ευ­ρι­σκό­με­νη ως  ά­φρα­στος προ­στά­της και  η   γο­ε­ρή πα­ρη­γο­ριά αυ­τού του  εγ­κα­τα­λε­λειμ­μέ­νου τό­που.

Εις τα  τέ­λη της  πρώ­της Ε­νε­το­κρα­τί­ας η Γι­άν­νι­τσα πρo­σε­ται­ρί­σθη στην Μά­νη. Εις  το στα­τι­στι­κό πί­να­κα του 1618 (Πέ­τρου Με­δί­κου )  η πε­ρι­ο­χή συμ­πε­ρι­λαμ­βά­νε­ται στην Μά­νη και με­τα­γε­νέ­στε­ρα στην έ­ξω Μά­νη. Με τα την φυ­γή των Ε­νε­τών και  εις ε­λευ­θέ­ρα πλέ­ον γη,  οι  κά­τοι­κοι θα βε­βη­λώ­σουν το τεί­χος διά  την κα­τα­σκευ­ή οι­κεί­ων των κα­τα­λυ­μά­των. Ε­πί σω­φρό­νων λο­γι­σμών άλ­λω­στε,  την θέ­ση των  τει­χών θα έ­παιρ­νε η ψυ­χή τους και  η  αν­δρεί­α,  ή­τις ή­το το  (α­ό­ρα­το ) τεί­χος ε­νάν­τια στον  κα­τα­κτη­τή.  Τα   α­ό­ρα­τα τεί­χη της  Γι­άν­νι­τσας βρί­σκουν την  θέ­ση τους  εις το πάν­θε­ον του  α­γώ­νος της  ε­πα­να­στά­σε­ως μέ­σα α­πό τα δι­δάγ­μα­τα γε­νε­ών του αρ­χέ­γο­νου ε­χθρού,  των  Σπαρ­τια­τών,  που  και  αυ­τοί στην  αρ­χαί­α Σπάρ­τη,  εί­χαν α­ό­ρα­τα τεί­χη,   να ε­πι­σκιά­ζουν πό­λη τους.  Μα  δεν  πή­ραν δι­δάγ­μα­τα μό­νο α­πό την  στρα­τη­γι­κή τους αλ­λά και  α­πό την  αν­δρεί­α τους,  γρά­φει ο Γε­ώρ­γιος Τερ­τσέ­της υ­μνο­λο­γών­τας τους :

<<Ως  Λε­ω­νί­δας πή­δη­σε στους  Τούρ­κους ξε­σπα­θώ­νει και

αν­τί­λη­δες και  πε­ζούς φο­νεύ­ει θανατώνει.

Ώ­στε που ε­σκω­τό­θη­καν αυ­τός και  οι  δι­κοί του

της  Γι­άν­νι­τσας οι λε­όν­τες που  ή­τα­νε μα­ζί του.­>>

Κο­μί­ζει γλαύ­κα η α­να­φο­ρά του αυ­τή,  δύ­να­ται δε για  το Πα­πα­φλέσ­σα και τον κα­πε­τά­νιο Α­θα­να­σού­λη Κα­πε­τα­νά­κη με τους λέ­ον­τες του, (πε­ρί τους 180 Ρο­βο­λά­το­ρες Γι­αν­νι­τσά­νους ή­τοι το  40% των α­γω­νι­στών )  ό­που η­ρω­ι­κώς κα­τέ­πε­σαν μα­χό­με­νοι εις την Λε­ω­νί­δι­ων αυ­τή μά­χη του Μα­νι­α­κί­ου ,   διά τους στέ­φους της δό­ξας .

Η  οι­κο­γέ­νεια Κα­πε­τα­νά­κη ή­το η ι­θύ­νου­σα τά­ξις της Γι­άν­νι­τσας,  κα­θο­ρι­στι­κό δε  ρό­λο δι­α­δρα­μά­τι­σε ο Κα­πε­ταν Γι­αν­νά­κης.  Ή­το ο μπέ­ης της έ­ξω Μά­νης (το 1718  θα φο­νευ­θεί στη Δή­μι­ο­βα ) και το παι­δί του ο Χρι­στό­δου­λος (μπέ­ης ),ό­που και  έ­χρι­σε ως κτή­μα ες α­εί κα­τό­χους της  πε­ρι­ο­χής τα παι­διά του  Δη­μη­τρά­κη και Νι­κο­λά­κη,  και τους εγ­γο­νούς αυ­τού Α­θα­να­σού­λη ( προ­α­να­φέρ­θη­κε), και  Πα­να­γι­ώ­τη (Θα φο­νευ­θεί- μα­ζί με το Γε­ώρ­γιο Κα­ρύ­για­ννη και το α­σκέ­ρι του – κα­τέ­πε­σαν η­ρω­ι­κός στο Κου­τσο­πό­δι του Άρ­γους ) . Αυ­τοί η­γε­μο­νευ­ού­σης της κα­πε­τα­νί­ας της Γι­άν­νι­τσας και εν ε­πε­κτά­σει της δώ­θε Μά­νης, δι­α­σφα­λί­ζουν δε  την ζω­ή των κα­τοί­κων και των μο­νά­χων την ε­πο­χή του ο­θω­μα­νι­κού ζυ­γού. Εκ του  κώ­δι­κος του μο­να­στη­ρί­ου ό­που δι­α­σώ­ζε­ται,  κα­τα­γρά­φον­ται α­πό τους  ε­κά­στο­τε η­γού­με­νους του μο­να­στη­ρί­ου ως  με­γά­λοι ευ­ερ­γέ­τες και κτή­το­ρες (εν έ­τι 1664).  Α­πο­τε­λεί δε η οι­κο­γέ­νεια ταύ­τη ε­στί­α λάμ­ψε­ως εν τω μέ­σω του σκό­τους της Ο­θω­μα­νι­κής τυ­ραν­νί­ας για την πε­ρι­ο­χή της έ­ξω Μά­νης, και ει­δι­κό­τε­ρα για τον στρα­τη­γι­κής ση­μα­σί­ας λι­θό­στρω­το δρό­μο της  Γι­άν­νι­τσας,  και  του Μο­να­στη­ριού της  ό­που ε­κεί εί­χε ε­να­πο­θέ­σει την  ζω­ή της  η οι­κο­γέ­νεια.

Εις την ε­πο­χή της  πα­λιγ­γε­νε­σί­ας στη Γι­άν­νι­τσα ε­κτός α­πό τους προ­α­να­φε­ρό­με­νους α­γω­νι­στές,    λί­μνα­ζαν καρ­τε­ρεύ­ον­τας την λευ­τε­ριά ό­πως α­να­φέ­ρει και ο α­εί­μνη­στος Ξε­νο­γιά­ννης, πλή­θος ε­πα­να­στα­τών. Εν­δει­κτι­κά θα α­να­φερ­θού­με εις   τους  κα­πε­τάν Ζα­χα­ριά Μπαρ­πι­τσι­ώ­τη , τον Α­θα­νά­σιο Κα­ρύ­για­ννη ό­που μα­ζί με τον Η­λί­α Τσα­λα­φα­τι­νό εί­χαν το πα­ρα­τσού­κλι Ά­γιοι Α­νάρ­γυ­ροι (εμ­πνεύ­σει του Μαυ­ρο­μι­χά­λη ). Ο τα­ξιά­ρχης πα­πά-Θό­δω­ρος με το στρά­τευ­μα του (δι­ο­ρι­σμέ­νος α­πό τον Σπύ­ρο Πα­γώ­νη ), ο πα­πά –Καλ­λί­νι­κος και ο πα­πά-κα­πε­τάν Γι­ωρ­γής Πο­λί­της (παπ­πούς του λα­ο­γρά­φου Νι­κο­λά­ου Πο­λί­τη, κα­τέ­πε­σε στη μά­χη του Μα­νι­α­κί­ου) ,  ό­που ο διά­ττων α­στήρ τους,  ή­το ο θε­μα­το­φύ­λαξ της ό­λης πε­ρι­ο­χής.

Ο  Κα­πε­ταν Χρι­στό­δου­λος Μέ­ξης ή και Πο­ρι­ω­τής (αρ­χεί­α νή­σου Πό­ρου), υι­ός του Μερ­τί­κα, γεν­νή­θη­κε στον Πό­ρο το 1795 και κα­τά την ε­θνε­γερ­σί­α. Έ­να α­πό τα αν­δρα­γα­θή­μα­τά του  ή­το η με­τα­φο­ρά πο­λε­μο­φο­δί­ων στον Αλ­μυ­ρό της Λα­κω­νί­ας (για να πει­στή ο  Μαυ­ρο­μι­χά­λης )-ή­το έ­να λι­μα­νά­κι ορ­μη­τή­ριο των  Μα­νια­τών πει­ρα­τών. Και α­πό ε­κεί με η­μι­ό­νους μέ­σο των δυ­τι­κών πα­ρυ­φών του Τα­ΰ­γε­του(Δί­πτυ­χον Ι­στο­ρι­κόν και Φι­λο­λο­γι­κόν της Ε­θνε­γερ­σί­ας υ­πό Βασ. Πα­τρι­αρ­χέ­α )κα­τέ­φθα­σε η πυ­ρί­τις στις Ι­ε­ρές Μό­νες Βε­λα­νι­διάς και Μαρ­δα­κί­ου .

Το κύ­κνει­ο ά­σμα για την α­σφα­λή με­τα­φο­ρά του μπα­ρου­τιού ή­το η δι­α­σφα­λι­σμέ­νη α­πό κα­πε­τα­ναί­ους της Γι­άν­νι­τσας δι­α­δρο­μή,  και ου­χί η λαν­θα­σμέ­νη ι­στό­ρη­σις (λα­γός την πτέ­ριν έ­σει­ε) εμ­προ­σθί­ως των πο­δών του βο­ε­βό­δα Αρ­να­ού­το­γλου.

Α­να­γι­γνώ­σκον­τας δε τας λε­πτο­με­ρείς γρα­φάς του α­γώ­νος της ε­θνε­γερ­σί­ας ευ­ρί­σκου­με την ο­δό της Γι­άν­νι­τσας ως  ο­δό α­πο­λυ­τρώ­σε­ως. Ά­μα δε συ­νά­γο­μεν και ι­στούς με­τα­γε­νε­στέ­ρους χρό­νους και δια την ι­στο­ρι­κή μά­χη της Βέρ­γας <­<­..Ο Θε­ό­δω­ρος Κο­λο­κο­τρώ­νης ει­δο­ποι­η­θείς,  και την προ­ϋ­πό­σχε­σιν του εκ­πλη­ρών,  έ­σπευ­σε με 2000 εις Γι­άν­νι­τσαν .­.­>> (υ­πό Μι­χα­ήλ Οι­κο­νό­μου ). Ο Νι­κό­λα­ος Πο­λί­της, ά­ξιον τέ­κνον της Γι­άν­νι­τσας, γρά­φει

<<Κι­νάν και παν στην Εκ­κλη­σιά για να Λει­τουρ­γη­θού­νε

φο­ρούν τα πό­σια τα χρυ­σά,τις α­ση­μο­πα­λά­σκες φλω­ριά ρί­χνουν στην Πα­να­γιά,

φλω­ριά ρί­χνουν στους α­γί­ους και  στον α­φέν­τη το Χρι­στό τις  α­ση­μέ­νι­ες πά­λες.

Χρι­στέ μας βλό­γα τα σπα­θιά, βλό­γα μας και τα χέ­ρια.­>>

Σή­με­ρα το σω­τή­ριο έ­τος 2014  ο Σύλ­λο­γος Νέ­ων η Δη­μι­ο­βί­τισ­σα ως  οι α­πό­γο­νοι αυ­τών των Αν­δρών που έ­δω­σαν το αί­μα τους  για την ε­λευ­θε­ρί­α προ­σπα­θεί με τον δι­κό του  ι­δι­αί­τε­ρο τρό­πο να τους τι­μή­σει κρα­τών­τας τις πα­ρα­δώ­σεις της Γι­άν­νι­τσας ζων­τα­νές σαν να μη πέ­ρα­σε μια μέ­ρα.

……………………………………………………­­­­­­­­­­­­­­­­­­­……………………………………­…­…­…­…­…­…­­­­­­­­­­­­­…­…­…­…­…­…­…­…­…­…­…­…­……

Βι­βλι­ο­γρα­φί­α –Πη­γές

Μεσ­ση­νια­κά και Η­λια­κά ,Εκ­δο­τι­κή Α­θη­νών 1979

Μεσ­ση­νια­κά Γράμ­μα­τα Τό­μος Β ,Κα­λα­μά­τα 1967

ΘΕ­Ο­ΦΑ­ΝΗΣ Ο  ΣΙ­Α­ΤΙ­ΣΤΕΥΣ ,Γρη­γο­ρί­ου Βέλ­κου .Θεσ­σα­λο­νί­κη 2001 Εκ­δό­σεις Γι­α­χού­δη

Πο­ρι­ώ­τες Α­γω­νι­στές του 1821,Βασ Κου­του­ζής

ΔΗ­ΜΙ­Ο­ΒΑ Ι­ω­αν Ξε­νο­γιά­ννης ,Κα­λα­μά­τα 1967

Παυ­σα­νί­ου Ελ­λά­δος Πε­ρι­ή­γη­σις, Τό­μοι 4-5-6,Νικ  Παπαχατζή  1979

Δίπτυχον Ιστορικών και Φιλολογικών της Εθνεγερσίας, Βασ Πατρειαρχέα    ,Αθήνα  1971

Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας υπό  Μιχαήλ Οικονόμου, Αθήνα 1873

Ν.Γ. Πολίτου ,Λαογραφικά Σύμμεικτα Αθήνα 1922

Περιοδικο –ΙΘΩΜΗ  τευχος 39/40 1996