Η όραση είναι πιθανώς το τελευταίο πράγμα που απασχολεί τους μαθητές που συμμετέχουν στις Πανελλήνιες εξετάσεις. Ωστόσο το αδιάκοπο, πολύωρο διάβασμα μπορεί να επηρεάσει την όρασή τους πολύ περισσότερο απ’ όσο νομίζουν.

Κούραση των ματιών, ξηροφθαλμία, πονοκέφαλος, ακόμα και θολωμένη όραση ή πόνος στον αυχένα ή στους ώμους αναφέρονται συχνά από εφήβους και νέους που μένουν με τις ώρες σκυμμένοι πάνω από τα βιβλία τους ή/και διαβάζοντας στην οθόνη του υπολογιστή, του τάμπλετ ή ακόμα και του κινητού τους.

Τα προβλήματα αυτά συνήθως είναι παροδικά και υποχωρούν όταν σταματήσει το διάβασμα. Μερικές φορές, όμως, επιμένουν και μπορεί να διαταράξουν ή να μειώσουν την οπτική ικανότητα, ενώ αν δεν αντιμετωπιστεί η αιτία τους μπορεί να επιδεινωθούν. Μακροπρόθεσμα, εξάλλου, η συνεχής ενασχόληση με μια δραστηριότητα όπως το διάβασμα ανοίγει το δρόμο για την αύξηση της μυωπίας, επειδή απαιτεί σταθερή εστίαση των ματιών σε αντικείμενα που βρίσκονται σε πολύ κοντινή απόσταση.

Όπως εξηγεί ο χειρουργός-οφθαλμίατρος Δρ. Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, MD, ιδρυτής και επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας LaserVision, καθηγητής Οφθαλμολογίας Πανεπιστημίου Νέας Υόρκης (NYU Medical School), η κόπωση των ματιών είναι συχνό φαινόμενο ανάμεσα στους μαθητές και τους φοιτητές που διαβάζουν πολλές ώρες. «Η κόπωση αποτελεί άμεση συνέπεια του πολύωρου διαβάσματος, ειδικά σε χώρο που δεν φωτίζεται σωστά, με οθόνες ακατάλληλες ή/και σε ένα περιβάλλον που δεν είναι εργονομικό», διευκρινίζει. «Μάλιστα, ευθύνεται για τα περισσότερα από τα οφθαλμολογικά συμπτώματα που παρουσιάζουν οι μαθητές».

Στα συμπτώματα της κόπωσης συμπεριλαμβάνονται ξηρότητα και κνησμός στα μάτια, τα οποία μπορεί να είναι κόκκινα ή ερεθισμένα. Μπορεί επίσης να αναπτυχθεί δακρύρροια, θόλωμα της όρασης, ευαισθησία στο φως, αίσθημα καύσου (κάψιμο) και δυσκολία στην εστίαση των ματιών. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να συνοδεύονται από πονοκεφάλους, πόνο στον αυχένα, τους ώμους ή τη ράχη, ακόμα και από δυσκολίες στον ύπνο και γενικευμένη καταπόνηση.

«Αν ένας μαθητής πάσχει ήδη από κάποια μικρού βαθμού διαθλαστική ανωμαλία (π.χ. μυωπία, αστιγματισμό) για την οποία δεν φορά διορθωτικά γυαλιά, η κόπωση των ματιών μπορεί να επέλθει πιο σύντομα και να είναι πιο έντονη», λέει ο κ. Κανελλόπουλος. «Ακόμα όμως κι αν ο μαθητής φορά διορθωτικά γυαλιά ή φακούς επαφής, μπορεί να την εκδηλώσει».

Πρόσθετο πρόβλημα δημιουργεί το γεγονός πως όταν διαβάζουμε ή γράφουμε βλεφαρίζουμε πολύ λιγότερο απ’ ό,τι όταν ασχολούμαστε με μακρινές δραστηριότητες. Μελέτες έχουν δείξει πως ειδικά όσοι διαβάζουν και γράφουν σε οθόνες, βλεφαρίζουν πέντε φορές λιγότερο από το φυσιολογικό. Όταν όμως δεν βλεφαρίζουμε επαρκώς, ξεραίνονται τα μάτια μας και μας ενοχλούν, ενώ μπορεί να μην βλέπουμε καθαρά.

Ο κίνδυνος επιδείνωσης της μυωπίας επίσης είναι εξαιρετικά σημαντικός, πόσο μάλλον που οι μαθητές οι οποίοι συμμετέχουν στις Πανελλήνιες είθισται να έχουν αφιερώσει πολλούς μήνες ή και χρόνια στο πολύωρο διάβασμα.

Πολλές μελέτες έχουν καταδείξει τη συσχέτιση της μυωπίας με το διάβασμα. Μία από τις πιο πρόσφατες πραγματοποιήθηκε το 2014 από επιστήμονες στη Γερμανία, οι οποίοι μελέτησαν σχεδόν 4.700 εθελοντές, ηλικίας 35-74 ετών. Η συχνότητα και η σοβαρότητα της μυωπίας βρέθηκε να επηρεάζονται σημαντικά από το μορφωτικό επίπεδο και πολύ λιγότερο από το οικογενειακό ιστορικό μυωπίας, το φύλο ή την ηλικία.

Ειδικότερα, όσο περισσότερα χρόνια είχαν καθίσει στα θρανία οι εθελοντές, τόσο πιθανότερο ήταν να πάσχουν από μυωπία. Από τους εθελοντές που είχαν τελειώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση, μόνο το 24% είχαν μυωπία. Σε όσους είχαν τελειώσει κάποια βασική επαγγελματική σχολή το αντίστοιχο ποσοστό ήταν περίπου 35%. Και σε όσους είχαν τελειώσει το πανεπιστήμιο ήταν 53%.

Η μελέτη έδειξε ακόμα ότι οι βαθμοί της μυωπίας αυξάνονταν με κάθε πρόσθετο χρόνο σπουδών. Το εύρημα αυτό συνάδει με το γεγονός ότι η μυωπία, ιδιαίτερα η υψηλή (ή εκφυλιστική) μορφή της, σταθεροποιείται μετά την ενηλικίωση. Σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Οφθαλμολογίας (ΑΑΟ) η σταθεροποίηση της υψηλής μυωπίας συμβαίνει στις ηλικίες 20 έως 30 ετών.

Τι να κάνουν οι μαθητές

Ευτυχώς, οι μαθητές μπορούν να λάβουν πολλά μέτρα για να προστατεύσουν την όρασή τους. Το πρώτο που χρειάζονται είναι να βεβαιωθούν πως διαβάζουν σε ένα σωστά φωτισμένο δωμάτιο, διότι το ημίφως αλλά και το έντονο φως κουράζουν τα μάτια. Ο Δρ. Κανελλόπουλος συνιστά να μην βρίσκονται οι πηγές του φωτός πάνω από το κεφάλι των μαθητών, αλλά στο πλάι. Αν από το παράθυρο μπαίνει πολύ δυνατό φως, καλό είναι να μισοκλείνουν τα στόρια ή την κουρτίνα.

Απαραίτητο είναι ακόμα να αποφευχθούν οι αντανακλάσεις στην οθόνη του υπολογιστή (π.χ. με κατάλληλη τοποθέτησή της ως προς τις πηγές φωτισμού). Αν αυτό δεν είναι εφικτό, καλό είναι να επενδύσουν σε κάποιο αντιθαμβωτικό προϊόν (οθόνη ή φίλτρο). Όσον αφορά την ένταση του φωτός, ιδανική είναι όποια δεν ενοχλεί τον μαθητή στο διάβασμά του. Ωστόσο οι μαθητές δεν πρέπει να διαβάζουν στο ημίφως, ούτε το βράδυ με φακό ή μόνο με το φως από την οθόνη του υπολογιστή. Καλό είναι επίσης να μην διαβάζουν στη βεράντα ή άλλο υπαίθριο χώρο όταν έχει πολύ ήλιο, διότι η λάμψη του μπορεί να κουράσει τα μάτια τους.

Πολύ σημαντικό είναι επίσης να κάνει ο μαθητής διάλειμμα κάθε 20 λεπτά για 20 δευτερόλεπτα. Στο διάστημα αυτό, πρέπει να κοιτάζει κάτι που θα βρίσκεται σε απόσταση τουλάχιστον 6 μέτρων (ιδανικά, να κοιτάζει τον ορίζοντα από το παράθυρο). Το διάλειμμα αυτό ξεκουράζει πολύ τα μάτια, κατά τον Δρ. Κανελλόπουλο.

Οι μαθητές πρέπει επίσης να έχουν το νου τους για να βλεφαρίζουν συχνά, ώστε να διατηρούν καλά ενυδατωμένα τα μάτια τους. Δεν πρέπει ακόμα να κάθονται πολύ κοντά στην οθόνη, όσο βολικό κι αν τους φαίνεται αυτό, ενώ πρέπει να χρησιμοποιούν μεγάλη γραμματοσειρά όταν γράφουν στο κομπιούτερ (ειδάλλως να αυξήσουν το ζουμ). Πολύ σημαντικό είναι επίσης να προσέξουν το contrast (αντίθεση) της οθόνης (δεν πρέπει να είναι πολύ φωτεινή, αλλά ούτε και σκούρα), καθώς και να γράφουν με μαύρα γράμματα σε λευκό φόντο (είναι η καλύτερη αντίθεση για τα μάτια).

Αν, εξάλλου, έχουν τη δυνατότητα, καλό είναι να τυπώνουν κάποια κείμενα ώστε να τα διαβάζουν σε χαρτί (έτσι θα αλλάζει και η στάση του σώματός τους). Πρέπει επίσης να κάθονται με ίσια πλάτη και με το πάνω μέρος της οθόνης του υπολογιστή τους στο ίδιο επίπεδο με τα μάτια τους, ώστε να μην καμπουριάζουν.

«Οι μαθητές πρέπει να θυμούνται ότι και ο τρόπος ζωής επίσης επηρεάζει την όραση», τονίζει ο Δρ. Κανελλόπουλος. «Επομένως, πρέπει να αποφεύγουν το κάπνισμα, να τρώνε υγιεινά (χρειάζονται καθημερινά φρούτα και λαχανικά) και να κοιμούνται αρκετά. Ειδικά όσον αφορά τον ύπνο πρέπει να γνωρίζουν ότι η έλλειψή του μπορεί να οδηγήσει σε σπασμούς των οφθαλμικών μυών, οι οποίοι είναι πολύ ενοχλητικοί. Η έλλειψη ύπνου μπορεί επίσης να επιδεινώσει την ξηροφθαλμία. Και το τελευταίο που χρειάζονται είναι να μην αποδώσουν καλά στο διαγώνισμά τους επειδή τους “έκαιγαν” τα μάτια τους και δεν τους επέτρεπαν να δουν καθαρά ή να συγκεντρωθούν».