Γράφουν η Ορφανού Σταυρούλα- Μαρία και η Ασλανίδου Μαρία
Την 5η Ιουλίου 2020, περίπου πριν ένα μήνα, η ‘Περιβαλλοντική – Πολιτιστική Ένωση Μεσσηνίας’ απέστειλε παρέμβασή της σε όλα τα Μ.Μ.Ε, ενώ είχαν προηγηθεί συναντήσεις της, τόσο με τη Δημοτική αρχή όσο και με δημοτικές παρατάξεις του Δήμου Καλαμάτας, προκειμένου να τους αναλύσει διεξοδικά τους λόγους για τους οποίους η Ολοκληρωμένη Διαχείριση Απορριμμάτων της Περιφέρειας Πελοποννήσου ήταν (1) καταδικασμένη να αποτύχει λόγω αντίθεσής της στις επιταγές του ενωσιακού δικαίου, (2) οικονομικά ασύμφορη για τους Δήμους (3) και μη ανταποκρινόμενη στις επιταγές της Ε.Ε. για τους εξής λόγους:
Πιο συγκεκριμένα, όπως είχε υποστηρίξει η Ένωσή μας επανειλημμένα με τις δημόσιες παρεμβάσεις της, η τεχνολογική επιλογή του σχεδίου αυτού βασίζεται στην αποκλειστική διαχείριση σύμμεικτων απορριμμάτων, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να επιτευχθούν οι υποχρεώσεις της Ελλάδας για χωριστή συλλογή και ανακύκλωση σε χαρτί, πλαστικό, γυαλί, μέταλλα με τους καθορισμένους ποσοτικούς στόχους και χρονοδιαγράμματα των ευρωπαϊκών Οδηγιών (851/2018, 850/2018). Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα όχι μόνο τη δέσμευση της Περιφέρειας και των υπαγόμενων σε αυτή Δήμων για 20 ολόκληρα χρόνια για παραλαβή σύμμεικτων αποβλήτων δημιουργώντας νέα αδιέξοδα, όταν η Ελλάδα παραπεμφθεί στο Δικαστήριο της Ε.Ε. για μη τήρηση των ευρωπαϊκών Οδηγιών και ενόσω οι συμβάσεις ΣΔΙΤ είναι σε ισχύ, αλλά καθιστά επίσης τους Δήμους αποκλειστικά υπευθύνους και εκτεθειμένους, καθώς σύμφωνα με το Ενωσιακό δίκαιο η ευθύνη μετακυλίεται στους Δήμους.
Όπως είχαμε διαβλέψει από την ανάλυση της εν λόγω σύμβασης ΣΔΙΤ, που προβλέπει παραλαβή σύμμεικτων αποβλήτων και ποσότητες 120.000 τόνων ως ελάχιστη εγγυημένη ποσότητα, μια τέτοια στρατηγική επιλογή αναμφίβολα δυναμιτίζει τις προσπάθειες για Διαλογή στην Πηγή, Ανακύκλωση, Κομποστοποίηση για τα επόμενα 20 χρόνια εκτοξεύοντας το κόστος και τα δημοτικά τέλη στα ύψη. Αυτό γιατί οι Δήμοι, έχοντας αναλάβει τις εν λόγω συμβατικές υποχρεώσεις για ελάχιστες εγγυημένες ποσότητες και την ευθύνη αποζημίωσης σε περίπτωση μη ανταπόκρισής τους, θα αναγκάζονταν να μην επενδύσουν στη Διαλογή στην Πηγή, την Πρόληψη, την Ανακύκλωση και την Κομποστοποίηση και εν γένει την κυκλική οικονομία σύμφωνα με τις Οδηγίες και τις κατευθύνσεις της Ε.Ε. και τις υποχρεώσεις της χώρας μας, που θα ήταν και οι πλέον οικονομικές επιλογές, αλλά θα έστελναν στην κεντρική διαχείριση το σύνολο του όγκου των σύμμεικτων απορριμμάτων τους. Αυτό αναμφισβήτητα θα οδηγούσε σε μια κοστοβόρα για τους πολίτες επιλογή διαχείρισης απορριμμάτων αλλά και σε ένα περιβαλλοντικό έγκλημα.
Με τις πρόσφατες στοχευμένες παρεμβάσεις μας προσπαθήσαμε να αναδείξουμε την ανάγκη της άμεσης προώθησης από την πλευρά των Δήμων, σε τοπικό επίπεδο, της στρατηγικής της διαλογής στην πηγή με δημιουργία υποδομών για διαχωρισμό απορριμμάτων σε 4 κάδους, ανακύκλωσης και κομποστοποίησης κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, απορρίπτοντας την επιλογή της Ολοκληρωμένης Κεντρικής Διαχείρισης και πράγματι επιβεβαιωθήκαμε μετά από μόλις ένα μήνα, με το έγγραφο ‘καταπέλτη’ της ΕΕ.
Το εν λόγω Έγγραφο κρίνει το έργο μη συμβατό με το κοινοτικό δίκαιο, τους στόχους της ΕΕ και τις εν ισχύ Οδηγίες καθώς:
- «Η τεκμηρίωση του έργου δεν παρέχει λεπτομερείς τεχνικούς / χρηματοοικονομικούς / οικονομικούς υπολογισμούς με εξηγήσεις για τη σύγκριση αναλυμένων στρατηγικών επιλογών (κεντρικοποιημένων και δευτερευουσών επιλογών έναντι αποκεντρωμένων). Για αυτόν τον λόγο, δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί ότι επιλέχθηκε η βέλτιστη στρατηγική επιλογή». Η ΕΕ θεωρεί ως βέλτιστη επιλογή την τοπική διαχείριση σε επίπεδο Δήμων με αποτελεσματική διαλογή στην πηγή και όχι την κεντρική διαχείριση.
- Διαπιστώνει επακριβώς ότι «το έργο δεν εγγυάται ότι θα πληρούνται άλλες απαιτήσεις της Οδηγίας για την Υγειονομική Ταφή Απορριμμάτων, δηλαδή ότι έως το 2035 το ποσό των αστικών αποβλήτων που θάβεται θα μειωθεί στο 10% της συνολικής ποσότητας αστικών αποβλήτων που παράγονται (κατά βάρος). Η τεκμηρίωση του έργου δεν επιβεβαιώνει ότι όλες οι προτεινόμενες υποδομές θα είναι συμβατές με τα συμπεράσματα των Βέλτιστων Διαθέσιμων Τεχνικών (αγγλιστί BAT) για την επεξεργασία αποβλήτων (απόφαση της Επιτροπής 2018/1147)».
- Εν συνεχεία υπογραμμίζει ότι «Η τεκμηρίωση του έργου δεν περιλαμβάνει καμία περιγραφή και υπολογισμούς σε μελλοντικούς στόχους για την διαχείριση των αποβλήτων στην περιοχή πέρα από το έτος 2020. Ως εκ τούτου, η ζήτηση για τη μελλοντική επεξεργασία αποβλήτων δεν μπορεί να επαληθευτεί έναντι αυτών των στόχων.
- Η ζήτηση του έργου δεν λαμβάνει υπόψη τις μελλοντικές απαιτήσεις και τους στόχους σχετικά με τη διαχείριση των αποβλήτων όπως ορίζονται στην Οδηγία – Πλαίσιο για τα Απόβλητα (2018/851) και στην Οδηγία για την υγειονομική ταφή (2018/850) (Πακέτο Κυκλικής Οικονομίας)».
- Εν συνεχεία τονίζει ότι «Η τεκμηρίωση του έργου δεν συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις του Κανονισμού (ΕΕ) αριθ 1303/2013, άρθρο 101 στοιχείο (στ). Οι ανάγκες προσαρμογής και μετριασμού της κλιματικής αλλαγής, και η ανθεκτικότητα σε καταστροφές δεν εξετάστηκαν στην τεκμηρίωση του έργου».
Εξάλλου, όπως αναλύεται στο κρίσιμο ευρωπαϊκό έγγραφο :
– Συγχρηματοδότηση από την ΕΕ για Περιφερειακά Σχέδια Διαχείρισης Αποβλήτων δεν δικαιολογείται και θα περιοριστεί μόνο σε καλά αιτιολογημένες περιπτώσεις, που δεν θα υπερβαίνουν σε δυνατότητα τη διαχείριση του 50% των παραγόμενων αποβλήτων στην Περιφέρεια, έτσι ώστε ο κίνδυνος της πλεονάζουσας παραγωγικής ικανότητας να αποφεύγεται και οι στόχοι της ιεραρχίας αποβλήτων να γίνουν πλήρως σεβαστοί. Επιπροσθέτως, αυτά τα έργα πρέπει να κατασκευαστούν με τρόπο που να επιτρέπει την μετάβαση προς περισσότερη ανακύκλωση αργότερα. Αυτό ισχύει για όλα τα μη-μείζονα και μείζονα έργα.
– Η συγχρηματοδότηση από την ΕΕ αφορά «ασφαλή» έργα, δηλαδή έργα βασισμένα στην ξεχωριστή συλλογή και ανακύκλωση και σε εκστρατείες εκπαίδευσης, ευαισθητοποίησης και κατασκευής εργοστασίων λιπασματοποίησης.
– Η ξεχωριστή συλλογή πέντε ροών αποβλήτων (χαρτί, πλαστικό, μέταλλο, γυαλί και βιολογικά απόβλητα), όπως καθορίζεται από το ελληνικό Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (NWMP, ελληνιστί ΕΣΔΑ) θα πρέπει να υλοποιηθεί δίχως καθυστέρηση. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για όλους τους δήμους και τις περιφέρειες. Οι δήμοι καλούνται να ιδρύσουν το συντομότερο δυνατό ένα λειτουργικό σύστημα ξεχωριστής συλλογής των πέντε ροών αποβλήτων, που προβλέπονται από το ΕΣΔΑ, πριν ή εντός της εφαρμογής των συγκεκριμένων συγχρηματοδοτούμενων από την ΕΕ έργων.
Ερωτήματα της Ευρωπαϊκής επιτροπής αναφορικά με το έργο τα οποία προκύπτουν εύλογα και διατυπώνονται επακριβώς στην εν λόγω επιστολή είναι τα εξής:
Πώς υπολογίζονται τα παραγόμενα απόβλητα, καθώς και πώς εκτιμώνται οι προβλέψεις για το μέλλον ότι θα έπρεπε να εφαρμοστεί η πρόληψη αποβλήτων, ενώ οι ποσότητες των παραγόμενων αποβλήτων, συνολικά και κατά κεφαλήν θα μειώνονται και δεν θα αυξάνονται, όπως κακώς προβλέπει η μελέτη του εν λόγω έργου;
Ποια θα είναι η σύνθεση των αποβλήτων που θα εισέρχονται στις εγκαταστάσεις; Έχει εγκατασταθεί ένα κατάλληλο λειτουργικό σύστημα ξεχωριστής συλλογής στην Περιφέρεια, όπως απαιτείται;
Ποια θα είναι η ποιότητα του παραγόμενου κομπόστ; Είναι ζωτικής σημασίας να είναι υψηλής ποιότητας, έτσι ώστε να μην καταλήγει στον χώρο υγειονομικής ταφής
Είναι σαφές από τα παρεχόμενα στοιχεία ότι η απαίτηση αυτές οι εγκαταστάσεις να λαμβάνουν το 50% των συνολικών παραγόμενων αποβλήτων της Περιφέρειας δεν έγινε σεβαστή. Αν και υπάρχουν αναφορές για τους στόχους ανακύκλωσης του 2020, φαίνεται ότι δεν υπάρχει εξέταση των στόχων που έχουν τεθεί στο νέο πακέτο Κυκλικής Οικονομίας (Οδηγία-πλαίσιο για τα Απόβλητα (2018/851) και Οδηγία για την Υγειονομική Ταφή (2018/850)), των οποίων η προθεσμία μεταφοράς λήγει τον επόμενο μήνα (Ιούλιος 2020). Επομένως, είναι ζωτικής σημασίας το έργο να λαμβάνει επίσης υπόψη και αυτό. Συνεπώς, η ποσότητα 50% πρέπει να γίνει σεβαστή και πρέπει επίσης να εξηγηθεί και να αιτιολογηθεί πώς αναμένεται ότι οι απαιτήσεις των νέων Οδηγιών θα πληρούνται.
Εν συνεχεία στο εν λόγω έγγραφο (ενότητα “Περιβαλλοντικές Πτυχές”) διαπιστώνεται ότι μία από τις εγκαταστάσεις του έργου αναπτύσσεται εντός περιοχής NATURA2000. Κάτι τέτοιο είναι προφανές ότι δεν μπορεί να γίνει δεκτό και θα συνιστούσε περιβαλλοντικό έγκλημα.
Τέλος, αναφορικά με το κόστος του έργου μεταξύ πολλών παρατηρήσεων, που δεν έχουν χαρακτήρα περιβαλλοντικό αλλά αποκλειστικά οικονομικό, είναι σκόπιμο να υπογραμμίσουμε τα εξής :
Το μοναδιαίο κόστος της επένδυσης είναι 737 ευρώ / τόνο επεξεργασμένο, σε σύγκριση με π.χ. περ. 323-343 ευρώ / τόνο σε έργα που συγχρηματοδοτήθηκαν πρόσφατα από την ΕΕ στην Κροατία και τη Βουλγαρία. Δηλαδή, το κόστος του εν λόγω έργου είναι διπλάσιο από το κόστος αντίστοιχων έργων σε άλλες χώρες.
- Η αίτηση δεν περιλαμβάνει επαρκή περιγραφή για τα αναγνωρισμένα οικονομικά οφέλη και κόστη και τις βασικές παραδοχές που σχετίζονται με την αποτίμησή τους.
- Το κρίσιμο είναι το όφελος που θα αποκομίσουν οι χρήστες και το τι θα κληθούν να πληρώσουν για τη σωστή και βελτιωμένη διαχείριση των αποβλήτων ώστε τα δύο οφέλη θα ήταν συνεπώς αλληλεπικαλυπτόμενα, κάτι που δεν προκύπτει.
- Από την πλευρά του κόστους, φαίνεται ότι τα κόστη O&M μετρήθηκαν διπλά.
Συμπερασματικά, όπως προκύπτει σαφώς και επιβεβαιώνει τις από καιρό αιτιάσεις μας ότι η ολοκληρωμένη διαχείριση απορριμμάτων, που προωθείται τόσα χρόνια ως ‘μάνα εξ ουρανού’, είναι μια επένδυση περιβαλλοντικά αδόκιμη, μη ανταποκρινόμενη στους στόχους της ΕΕ αναφορικά με τη μελλοντική διαχείριση των απορριμμάτων, υπερβολικά ακριβή, χωρίς κανένα ανταποδοτικό όφελος. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει η χρηματοδότηση αυτής της επένδυσης να προχωρήσει με δαπάνες του Δημοσίου μετά από την απόρριψη της χρηματοδότησής της από την ΕΕ, που προβλέπεται ως το πιο πιθανό σενάριο για όλους τους παραπάνω λόγους. Η μόνη λύση είναι η άμεση ανάπτυξη υποδομών και εφαρμογή μέτρων για αποτελεσματική διαλογή στην πηγή σε τοπικό επίπεδο.
Η Ορφανού Σταυρούλα- Μαρία είναι Νομικός Συντονίστρια της Περιβαλλοντική – Πολιτιστική Ένωση Μεσσηνίας και η Ασλανίδου Μαρία Αρχαιολόγος Γραμματέας
