Για την Ελλάδα, το Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΠΔΑΜ) για την περίοδο 2021 – 2027 αποτελεί το βασικό προγραμματικό κείμενο εφαρμογής του σχεδιασμού για τη Δίκαιη Μετάβαση δηλαδή, των ΕΣΔΙΜ (Εδαφικό Σχέδιο Δίκαιης Μετάβασης) της Δυτικής Μακεδονίας, Μεγαλόπολης και των νησιών Βορείου Αιγαίου, Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης.
Ο προϋπολογισμός του ανέρχεται στο 1,6 δισ. ευρώ, τα οποία προκύπτουν από τα 755.000.000 ευρώ του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης (ΤΔΜ) (αναπροσαρμοσμένα σε τρέχουσες τιμές) που αναλογούν στην Ελλάδα, σε συνδυασμό με πόρους από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) που ισούνται με περίπου το 67% των πόρων του ΤΔΜ και 15% εθνική συγχρηματοδότηση.
Πέρα από το ΠΔΑΜ, πρόσθετοι πόροι ύψους 242.000.000 ευρώ αναμένονται από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας αποκλειστικά για την αποκατάσταση και τον επαναπροσδιορισμό της χρήσης των 60.000 στρεμμάτων λιγνιτκών εδαφών σε Δυτική Μακεδονία και Μεγαλόπολη. Επίσης, βάσει συμφωνίας που υπέγραψε το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, η υλοποίηση επενδύσεων στις λιγνιτικές περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης θα ενισχυθούν με 325.000.000 ευρώ.
Για το διάστημα 2020 – 2023 έχει διαμορφωθεί επίσης το Ειδικό Μεταβατικό Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΕΜΠΔΑΜ) με στόχο την κάλυψη των άμεσων αναγκών κατά το μεταβατικό διάστημα μέχρι την πλήρη ενεργοποίηση του Προγράμματος Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης της περιόδου 2021 – 2027. Το ΕΜΠΔΑΜ αξιοποιεί πόρους του ΕΣΠΑ 2014 – 2020, του Πράσινου Ταμείου καθώς και άλλων χρηματοδοτικών πηγών, όπως άλλοι πόροι από το Ταμείο Ανάκαμψης.
Επιπλέον, με βάση την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αναθεώρηση του Ευρωπαϊκού Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων (ΣΕΔΕ) στην Ελλάδα αναλογεί το 10,3% του νέου Ταμείου Εκσυγχρονισμού το οποίο θα ενισχυθεί με το 2,5% των διαθέσιμων δικαιωμάτων της τρέχουσας φάσης του ΣΕΔΕ (2021 – 2030). Ανάμεσα στις επιλέξιμες δράσεις αυτού του Ταμείου είναι και έργα που ενισχύουν τη Δίκαιη Μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών.
Επιπρόσθετοι εθνικοί πόροι για την περαιτέρω στήριξη της Δίκαιης Μετάβασης στις λιγνιτικές περιοχές μπορούν να προέλθουν από τα δημόσια έσοδα από τη δημοπράτηση δικαιωμάτων διοξειδίου του άνθρακα (CO2) κατά την 4η φάση του ΣΕΔΕ (2021 – 2030). Την περίοδο 2018 – 2020 οι πόροι αυτοί έχουν συνεισφέρει περίπου 65.000.000 ευρώ στις λιγνιτικές περιοχές της χώρας. Λόγω της εκτόξευσης των τιμών δικαιωμάτων CO2, οι οποίες πλέον ξεπερνούν τα 50 ευρώ ανά τόνο, και με βάση τις τελευταίες μετριοπαθείς εκτιμήσεις του ΔΑΠΕΕΠ για μεσοσταθμική τιμή δικαιώματος 45 ευρώ ανά τόνο το 2021, προβλέπεται να εισρεύσουν στα δημόσια ταμεία έσοδα της τάξης των 900.000.000 ευρώ, αυξημένα κατά περίπου 60% σε σχέση με το 2020 και το 2019. Η προβλεπόμενη αυτή μεγέθυνση των δημοσίων εσόδων από τον πλειστηριασμό δικαιωμάτων CO2 προσφέρει τη δυνατότητα ουσιώδους συμπλήρωσης των διαθέσιμων πόρων για τη Δίκαιη Μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών με πόρους της τάξης των 50.000.000 ευρώ ετησίως για την περίοδο 2021 – 2030 (6% επί των εσόδων από δικαιώματα CO2).
Θετική εξέλιξη αποτελεί το γεγονός ότι στο άρθρο 131 του νομοσχεδίου για
“Ολοκληρωμένο πλαίσιο για τη διαχείριση των αποβλήτων – Ενσωμάτωση των Οδηγιών 2018/851 και 2018/852 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 30ής Μαΐου 2018 για την τροποποίηση της Οδηγίας 2008/98/ΕΚ περί αποβλήτων και της Οδηγίας 94/62/ΕΚ περί συσκευασιών και απορριμμάτων συσκευασιών, πλαίσιο οργάνωσης του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης, διατάξεις για τα πλαστικά προϊόντα, επείγουσες διατάξεις για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, χωροταξικές-πολεοδομικές και ενεργειακές ρυθμίσεις” που κατατέθηκε για επεξεργασία στη Διαρκή Επιτροπή Παραγωγής και Εμπορίου της Βουλής στις 15 Ιουλίου 2021, η κυβέρνηση συμπεριέλαβε τη Δίκαιη Μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών ανάμεσα στις επιλέξιμες δράσεις προς χρηματοδότηση από τα έσοδα δημοπράτησης δικαιωμάτων εκπομπών για ολόκληρη την περίοδο 2021 – 2030. Το επόμενο διάστημα αναμένεται και η σχετική υπουργική απόφαση που θα προσδιορίζει το ακριβές ποσοστό των εσόδων για το 2021.
Τέλος είναι σημαντική η ενίσχυση της συμπληρωματικότητας του ΠΔΑΜ 2021 – 2027 με άλλες πολιτικές καθώς τομεακά και περιφερειακά προγράμματα, όπως η Κοινή Γεωργική Πολιτική, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης και τα ΠΕΠ.
