Της Σταυρούλας Αγρίου*
Η σημασία που έχει ο χωρικός σχεδιασμός, σαν δημόσια λειτουργία που ρυθμίζει και παρεμβαίνει άμεσα στην οργάνωση της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, και ο ρόλος του στην ισόρροπη και βιώσιμη ανάπτυξη, αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο στο διεθνές και ειδικότερα στο ευρωπαϊκό περιβάλλον.
Εδώ και 30 χρόνια ,από την υπογραφή της Ευρωπαϊκής Χάρτας για τον Χωρικό Σχεδιασμό το 1983, άρχισε μια συστηματική προσπάθεια στην Ευρώπη για την οικοδόμηση ενός συστήματος σχεδιασμού ,που να βασίζεται σε ένα ολοκληρωμένο πλέγμα ρύθμισης του χώρου με περιβαλλοντική φιλοσοφία, ιεράρχηση των επιπέδων των αρμοδιοτήτων και δαπανών, για τον αποτελεσματικό έλεγχο των χρήσεων γης και την βέλτιστη διαχείριση των φυσικών πόρων και υποδομών.
Στην Ελλάδα, το σύνολο αυτών των ρυθμίσεων, έτσι όπως διαμορφώθηκε από τις κοινοτικές οδηγίες, ενισχύθηκε και από την νομολογία που δημιούργησαν σειρά αποφάσεων του Συμβουλίου Επικρατείας , διαμορφώνοντας το περιβαλλοντικό και πολεοδομικό κεκτημένο στην χώρα μας.
Τα χρόνια του μνημονίου όμως, ξεκίνησε η αντίστροφη μετρηση.Αρχισε να εξελίσσεται με ιδιαίτερη ένταση τα δυο τελευταία χρόνια, μια συστηματική επιχείρηση κατεδάφισης ,αυτού που με κόπο και επιμονή είχε στηθεί και αποτελούσε το περιβαλλοντικό και πολεοδομικό μας κεκτημένο και που σε κάθε περίπτωση υπολειπόταν του ευρωπαϊκού. Περάσαμε γρήγορα ,από τις διακηρύξεις της «πράσινης ανάπτυξης» της αγοράς, στην πλήρη απαξίωση κάθε περιβαλλοντικού μέτρου και ελέγχου. Το περιβάλλον περιθωριοποιήθηκε περαιτέρω και η νομοθεσία και οι δημόσιοι θεσμοί ελέγχου ,προβάλλονταν ιδεολογικά, ως τροχοπέδη της ανάπτυξης
Με πρόσχημα την κρίση, επιδίωξη την γρήγορη χωρίς κανόνες ανάπτυξη, στοχεύοντας μόνο σε άμεσα βραχυπρόθεσμα οφέλη και με προκάλυμμα τις μνημονιακές υποχρεωσεις, εξαπολυθηκε ένας καταιγισμός από πρωτοβουλίες κατάργησης της νομοθεσίας για το περιβάλλον και την χωροταξία ,με φωτογραφικές πολλές φορές διατάξεις με ,ασυντόνιστο και νομικά επισφαλή ως προς την συνταγματικότητα του τρόπο .Ταυτόχρονα προκλήθηκε η διάλυση της διοίκησης σε όλα τα επίπεδα (κεντρικές υπηρεσίες ΥΠΕΚΑ, αποκεντρωμένες δομές – πχ δασαρχεία, πολεοδομίες, αυτοδιοίκηση, φορείς διαχείρισης.
Έτσι γίναμε μάρτυρες ,της συνεχούς επέκτασης της κόκκινης γραμμής για την νομιμοποίηση αυθαιρέτων κάθε χρήσεως ,σε κάθε σπιθαμή φυσικού χώρου, της προσχηματικής διαβούλευσης για την στρατηγική μελέτη και την έγκριση περιβαλλοντικών όρων, για βασικά αναπτυξιακά πλαίσια, όπως για παράδειγμα των μεταφορών,.
Παρακολουθήσαμε την ψήφιση του νόμου για την πολεοδομική και χωροταξική μεταρρύθμιση, την Αναθεώρηση των Ειδικών Χωροταξικών Σχεδίων, όπως του Τουρισμού για την απεριόριστη ανάπτυξη τουριστικών μονάδων ακόμα και σε προστατευόμενες περιοχές, , στους τομείς των εξορύξεων (ειδικό χωροταξικό βιομηχανίας), των ΑΠΕ (ειδικό χωροταξικό ΑΠΕ), του real estate (αναθεωρημένο ειδικό χωροταξικό τουρισμού, σχέδια «αξιοποίησης» Ελληνικού κλπ), στις ιχθυοκαλλιέργειες (ειδικό χωροταξικό υδατοκαλλιεργειών) κλπ για τα οποία έχουν διατυπωθεί ενστάσεις και προσφυγές των σχετικών εμπλεκομένων κοινωνικών φορέων και πλήθους κινήσεων πολιτών.,καθως και την προσπάθεια ψήφισης του καταστροφικού νόμου για τον αιγιαλό, που απέτρεψε την τελευταία στιγμή η μαζική κοινωνική αντίδραση Ενδεικτική είναι και η περίπτωση του Πράσινου Ταμείου, το οποίο δημιουργήθηκε με σκοπό να χρηματοδοτήσει έργα ανάπλασης και αναζωογόνησης του πολεοδομικού ιστού , ως αντιστάθμισμα της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης που προκάλεσε η μαζική νομιμοποίηση των αυθαιρέτων, και όπου όμως πραγματοποιήθηκε ο περιορισμός των δαπανών του, στο μόλις 2,5% των διαθεσίμων και πρόβλεψη για μεταφορά του 97,5% των πόρων του, στον κρατικό προϋπολογισμό για τη μείωση του ελλείμματος Για τη διαχείριση απορριμμάτων: την πραγματικότητα των ΧΑΔΑ/ΧΥΤΑ ,διαδέχθηκε η προώθηση των μεγαλοεργολαβικών σχεδιασμών για φαραωνικά εργοστάσια επεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων, με σκοπό την ενεργειακή αξιοποίηση, που ακυρώνουν την προοπτική της ανακύκλωσης και αποτελούν προθάλαμο για την καύση των αποβλήτων
Στην περιοχή μας, ζήσαμε την αδυναμία προώθησης οποιουδήποτε πολεοδομικού σχεδιασμού , την μη προώθηση των ΣΧΟΟΑΠ του Νομού μας , την μη προώθηση της οριοθέτησης των οικισμών μας ακόμα και των παραλιακών την προσπάθεια οικοδόμησης της Ελαίας, χωρίς κανόνες και προστασία της περιοχής, την μη έγκριση προεδρικών Διαταγμάτων για την προστασία περιοχών όπως του ορεινού όγκου του Ταϋγέτου, αλλά και την προσπάθεια, να βαπτιστούν ιδιωτικές βίλλες ως σημαντικές επενδύσεις, ,και αγκυροβόλια ιδιωτικών σκαφών, να αντιμετωπίζονται ως απαραίτητα λιμάνια, στην πραγματοποίηση των οποίων, έπρεπε να υποκύψει η περιβαλλοντική και πολεοδομική νομοθεσία και το κράτος δικαίου και ισονομίας
Στο κατώφλι της σημαντικής πολιτικής αλλαγής που συντελείται στην χώρα μας και μέσα από την προσπάθεια της παραγωγικής και κοινωνικής ανασυγκρότησης της, ,πρέπει να ξαναδούμε τον χωρικό σχεδιασμό μέσα από ένα ολοκληρωμένο σχεδιασμό Έναν σχεδιασμό, που να προχωρήσει επιτέλους σε αυτές τις μεταρρυθμίσεις, που θα δημιουργήσουν ένα σταθερό περιβάλλον για την ανάπτυξη επενδύσεων, με συγκεκριμένους και σαφείς κανόνες. Κανόνες ,που αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση ,αφού συμβάλλουν στην μείωση της γραφειοκρατίας, στην ανάπτυξη του υγιούς ανταγωνισμού , στην αντιμετώπιση της διαφθοράς και της διαπλοκής.
Η ολοκλήρωση του Κτηματολογίου , του δασολογίου, η ολοκλήρωση των πολεοδομικών σχεδίων αστικού και εξωστικού χώρου, η αναθεώρηση εκατοντάδων πολεοδομικών σχεδίων που είναι πλέον ανεφάρμοστα αφού χρονολογούνται από τις αρχές του αιώνα, η αντιμετώπιση των συγκρούσεων χρήσης γης, η έκδοση Προεδρικών Διαταγμάτων για τις προστατευόμενες περιοχές, οι εγκρίσεις οριοθέτησης ρεμάτων, ποταμών και λιμνών, η οριοθέτηση αιγιαλών, η κωδικοποίηση της πολεοδομικής νομοθεσίας, είναι μερικές από τις μεταρρυθμίσεις που έχει άμεση ανάγκη η χώρα μας για να μπει σε τροχιά ανάπτυξης. Μεταρρυθμίσεις που θα δημιουργήσουν αυτά τα σημαντικά αναπτυξιακά εργαλεία, που θα επιδιώκουν και θα διευκολύνουν την προσέλκυση των επενδύσεων.
Επενδύσεις που όμως θα πραγματοποιούνται ,μέσα σ’ ένα προστατευτικό για το περιβάλλον νομοθετικό πλαίσιο και θα υπόκεινται πάντα, στον απαιτούμενο διοικητικό και δημοκρατικό κοινωνικό έλεγχο Χωρίς υποχωρήσεις στην θωράκιση του δημόσιου πλούτου και του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού της αξιοποίησης του για την δημόσια ωφέλεια και την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας
Χωρίς εκπτώσεις στην προστασία των φυσικών και πολιτιστικών πόρων που συνθέτουν την κληρονομιά του τόπου μας
Επί πλέον χρειαζόμαστε έναν χωρικό σχεδιασμό, που να στηρίζεται και στις τοπικές παραγωγικές δυνάμεις και τους πόρους κάθε περιοχής, να επιδιώκει την ισορροπία και τη συνέργεια μεταξύ των τομέων της παραγωγής, να διαφυλάσσει το περιβάλλον και να επιτρέπει τη διανομή της παραγόμενης αξίας στο σύνολο του πληθυσμού.
Κυρίως όμως οφείλουμε να ξαναδούμε τον χωρικό σχεδιασμό, μέσα από το πρίσμα της κοινωνικής συμμετοχής και της πραγματικής και ουσιαστικής διαβούλευσης, της δικαιοσύνης, της δημοκρατίας για μια πραγματικά αειφόρο και βιώσιμη ανάπτυξη για την κοινωνία
Ένας τέτοιος χωρικός σχεδιασμός, αποτελεί πρόκληση και στοίχημα για μια κυβέρνηση της Αριστεράς
*Πολιτικός μηχανικός ΕΜΠ – Γραμματέας Συλλόγου Μεταπτυχιακών Δημόσιας Διοίκησης
