Του  Ηλία  Μητσέα*

Ένα από τα πλέον ανησυχητικά φαινόμενα που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως, είναι η παραβατική συμπεριφορά των ανηλίκων, που εμφανίζει ραγδαία αύξηση. Η νεανική παραβατικότητα αφορά άτομο ηλικίας κάτω των δεκαοκτώ ετών, το οποίο διέπραττει αξιόποινη πράξη. Θεμιτό είναι  να χρησιμοποιούμε τον όρο «παραβάτης» του νόμου, αντί του όρου «εγκληματίας», προκειμένου αποφευχθεί η χρήση ορολογίας η οποία είναι δυνατόν να προκαλέσει ή να επιφέρει στιγματισμό των ανηλίκων παραβατών.

Α.- Οι παράγοντες που οδηγούν τα νεαρά άτομα στη παραβατικότητα, πρέπει ν’ αναζητηθούν στην οικογένεια, την κοινωνία, το σχολείο, τα Μ.Μ.Ε. και τη σεξουαλική κακοποίηση και συγκεκριμένα : α) Προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον : Οι διαταραγμένες σχέσεις των συζύγων και η απουσία των γονέων από την οικογενειακή εστία εξαιτίας της υπερεργασίας, ασκούν αρνητική επίδραση στα νεαρά άτομα. Ο χαλαρός έλεγχος στα πλαίσια της οικογένειας και η έλλειψη επικοινωνίας, ανάμεσα στο γονιό και το παιδί ευνοούν την παραβατικότητα, όπως επίσης η ενδοοικογενειακή βία και η οικονομική κρίση, δημιουργούν τριγμούς στην οικογενειακή συνοχή. Επίσης μια άλλη παράμετρος είναι ο χωρισμός του ζευγαριού που έχει ως αποτέλεσμα τη διάλυση της οικογένειας και μαζί μ’ αυτή επέρχονται αλλαγές στις συνήθειες, παρέες, ρυθμούς, οικονομική κατάσταση κ.ά. Η μονογονεϊκές οικογένειες δηλαδή οι οικογένειες που αποτελούνται από ένα μόνο γονιό που μεγαλώνει μόνος του τα παιδιά, έχουν πολλαπλασιαστεί και τούτο έχει επιπτώσεις στη ψυχολογία των παιδιών που διαταράσσεται, τα παιδιά γίνονται επιθετικά, ευάλωτα, κλείνονται στον εαυτό τους και στην καλύτερη περίπτωση έχουν «απλώς» την ανάγκη από μεγαλύτερη προσοχή, φροντίδα και στήριξη. Από την πολυετή εμπειρία μου στην Ελληνική Αστυνομία, διαπίστωσα σε αρκετές περιπτώσεις αγόρια μονογονεϊκών οικογενειών να ρέπουν στην αναρχία, χουλιγκανισμό, bulling, σατανισμό ή αθεϊα, ενώ τα κορίτσια αδιαφορούν για τα μαθήματά τους, προσέχουν μανιωδώς την εμφάνισή τους και επιδίδονται σε φλέρτ (συνήθως μέσω διαδικτύου). Επιπλέον τα παιδιά των οικογενειών αυτών στη σημερινή εποχή, επιλέγουν το γονέα (πατέρα ή μητέρα) ανάλογα με τις παροχές που τους προσφέρονται και την ελευθερία που έχουν. β) Η κρίση της σύγχρονης κοινωνίας: Η σύγχρονη κοινωνία με χαρακτηριστικά  το καταναλωτισμό, ευδαιμονισμό, κορεσμό, μη ικανοποίηση ουσιαστικών αναγκών, δημιούργησε το μονοδιάστατο άνθρωπο και δεν άφησε περιθώριο για ανθρωπιά και αλληλοπροσέγγιση. Η ασφυκτική σύγχρονη πόλη, σε συνδυασμό με τις επιφανειακές, συμφεροντολογικές σχέσεις που αναπτύσσονται σ’ αυτή, στέλνουν όλο και περισσότερους νέους στο περιθώριο όπου η παραβατικότητα εξασφαλίζει την επιβίωση. Η ανεργία και η αθρόα προσέλευση προσφύγων και μεταναστών, έχουν δημιουργήσει άθλιες συνθήκες διαβίωσης σε χιλιάδες νέους, κυρίως των αστικών κέντρων. Η πνευματική και ηθική κρίση, που χαρακτηρίζει την εποχή μας έχει συμβάλλει στην έξαρση της παραβατικότητας. γ) Βία στο σχολείο : Η βία στο σχολείο είναι φαινόμενο που αυξάνεται σε ανησυχητικά επίπεδα. Η βία είναι λεκτική (βρισιές, λοιδορία, ταπείνωση), σωματική (διαπληκτισμοί μεταξύ νεαρών και ομάδων νεαρών), ψυχολογική ( κάποιοι μαθητές καταπιέζουν κάποιους άλλους για διάφορους λόγους). Επίσης κάποιοι μαθητές εκδηλώνουν βία και κατά των καθηγητών. Η βία οφείλεται στη σχολική αποτυχία, στην άσχημη οικογενειακή κατάσταση, στο χαρακτήρα του νεαρού μαθητή (ατίθασος, επιθετικός, αντικοινωνικός), στις άσχημες παρέες (εντός ή εκτός του σχολείου). Η σχολική βία θεωρείται ότι είναι αντανάκλαση της παραβατικότητας στην ευρύτερη κοινωνία, αλλά και ένδειξη της χαμηλής ποιότητας εκπαίδευσης που παρέχεται στους μαθητές.

δ) Μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας : Τηλεόραση, κινηματογράφος, εφημερίδες, περιοδικά και διαδίκτυο εξωραϊζουν το έγκλημα, με αποτέλεσμα να υφίσταται πρόσφορο έδαφος στους νεαρούς μιμητές. Η λεπτομερής προβολή εγκληματικών πράξεων, είτε μέσω της τηλεόρασης, είτε μέσων των άλλων μέσων επικοινωνίας, οδηγεί τα νεαρά άτομα, στην εξοικείωση, τον εθισμό, τον μιμητισμό και την ινδαλματοποίηση των αντικοινωνικών αυτών φαινoμένων. ε) Σεξουαλική κακοποίηση : Η σεξουαλική κακοποίηση που εκδηλώνεται με δύο τρόπους, ο πρώτος αφορά σωματική επαφή (άγγιγμα, θωπείες, μέχρι διείσδυση και βιασμό) και ο δεύτερος με μη σωματική επαφή (επιδειξιομανία, ηδονοβλεψία, βιντεοσκόπηση, εξαναγκασμός ανάγνωσης πορνογραφικού υλικού), έχουν σημαντικές δυσμενείς επιπτώσεις στα νεαρά άτομα (βιώνουν αρνητικά συναισθήματα όπως θυμό, φόβο, άγχος, ντροπή, μοναξιά, κατάθλιψη, απέχθεια για τον εαυτό τους, ενοχές) συμπεριλαμβανομένης και της περαιτέρω αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Το κακοποιημένο άτομο, έχει γενικά ισχυρότερη επίδραση στη παραβατική συμπεριφορά, στη χρήση ναρκωτικών ουσιών και αλκοόλ, στη σεξουαλική συμπεριφορά υψηλού κινδύνου και στις αυτοκτονικές σκέψεις με γενικότερη επίπτωση στη πρώϊμη ενήλικη ζωή.

Β.- Οι πιο συνηθισμένες δραστηριότητες που έχουν καταγραφεί στα αστυνομικά δελτία, είναι οι εξής : α) Κακοποιήσεις άλλων ατόμων ανεξάρτητα από την ηλικία, β) Εκβιασμοί για απόκρυψη μιας παράνομης πράξης ή για ν’ αποσπάσουν χρήματα, κινητά τηλέφωνα, τάμπλετ κ.ά. γ) Κλοπές και ληστείες, δ) Βανδαλισμοί, ε) Ανθρωποκτονίες, στ) Αρχαιοκαπηλία, ζ) Παραβάσεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας, η) Παραβάσεις του νόμου περί όπλων, θ) Παραβάσεις του νόμου περί αθλητισμού, ι) Διακίνηση και χρήση ναρκωτικών ουσιών, ια) Κλοπές οχημάτων (κυρίως μοτοποδηλάτων και μοτ/των), ιβ) Παραβάσεις Κ.Ο.Κ.

Γ.- Τρόποι αντιμετώπισης : α) Η οικογένεια οφείλει να ασχολείται με την ηθική διαπαιδαγώγηση των νέων και να μεταδίδει ηθικές αξίες και ορθά πρότυπα κοινωνικής συμβίωσης. Η οικογένεια αποτελεί το θερμοκήπιο ανάπτυξής των, γι’ αυτό και απαιτείται καλή επικοινωνία γονιών και παιδιού. Στις περιπτώσεις μονογονεϊκών οικογενειών, απαιτείται να υπάρχει συνεννόηση και συνεργασία των γονέων σχετικά με τα παιδιά τους.  β) Το εκπαιδευτικό σύστημα, πρέπει εκτός από την μετάδοση των γνώσεων να μεριμνά για την όξυνση κριτικής ικανότητας των νέων και την ηθική τους τελειοποίηση. γ) Το κράτος, να μειώσει τις αιτίες και τους παράγοντες που προκαλούν τη νεανική παραβατικότητα (ανεργία, φτώχεια, κοινωνικό αποκλεισμό, αναλφαβητισμό, ρατσισμό), με τη μετάδοση θετικών προτύπων από τους κρατικούς λειτουργούς. δ) Μ.Μ.Ε. ευαισθητοποίηση και ενημέρωση της κοινής γνώμης σχετικά με τη νεανική παραβατικότητα και τις συνέπειές της. Περιορισμός σκηνών βίας, προβολή υγιών προτύπων και αξιόλογων εκπομπών με θέματα κοινωνικού προβληματισμού.

*Υποστράτηγου Ε.Α.