Γράφει ο Χρήστος Αναστασόπουλος

Ενώ προβάλλει σήμερα, ίσως περισσότερο από ποτέ – λόγω των δραματικών επιπτώσεων της παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης – επιτακτική η ανάγκη ενασχόλησης με το παρόν του τουρισμού, θα πρέπει ταυτόχρονα να προετοιμάζουμε το μέλλον του. Αναμφίβολα, χρειάζεται μια εκ βάθρων αναθεώρηση της τουριστικής πολιτικής της χώρας μας. Πολιτικής που, με τις όποιες εξαιρέσεις, χαρακτηρίζεται εδώ και δεκαετίες από αποσπασματικότητα και βραχυπρόθεσμες επιδιώξεις. Πολιτικής που, όντας προσανατολισμένη στη λογική του μαζικού τουρισμού, έχει ως αρνητικά αποτελέσματα, μεταξύ άλλων, τη χαμηλή ποιότητα υπηρεσιών, την επιδίωξη του εύκολου κέρδους, την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, την απομείωση του πολιτιστικού και του αρχιτεκτονικού μας κεφαλαίου, στοιχεία που νομοτελειακά οδήγησαν στην απαξίωση του τουριστικού μας προϊόντος.

Πλέον, οι συνθήκες για αυτή την αναθεώρηση έχουν ωριμάσει. Η κατάρρευση της Thomas Cook, ενός από τα μεγαλύτερα ταξιδιωτικά γραφεία παγκοσμίως, δημιούργησε σημαντική ρωγμή στην υπεροχή του κυρίαρχου αυτού μοντέλου τουριστικής ανάπτυξης, σηματοδοτώντας την απαρχή μιας κλιμακούμενης αμφισβήτησής του. Αμφισβήτησης, που ενισχύεται από μια ενδελεχή, και βάσει δεδομένων, ανάλυση της παγκόσμιας τουριστικής αγοράς η οποία καταδεικνύει μια διαφαινόμενη σημαντική αλλαγή του προφίλ των ταξιδιωτών, με την καταγραφή μιας διαρκώς αυξανόμενης τάσης αναζήτησης αυθεντικών εμπειριών. Η πανδημία και η πολυδιάστατη αρνητική επίπτωσή της στον τουρισμό επέφεραν το καταλυτικό πλήγμα στο υφιστάμενο μοντέλο, αναδεικνύοντας σε όλο τους το εύρος τις παθογένειές του και τα όριά του και καθιστώντας πλέον αδήριτη την ανάγκη αναζήτησης μιας άλλης φιλοσοφίας, ενός διαφορετικού τρόπου προσέγγισης της τουριστικής ανάπτυξης. Επιπρόσθετοι λόγοι, που συνηγορούν σε αυτή την αναγκαιότητα, αποτελούν αφενός η ανισόρροπη, μεταξύ των τομέων της, διάρθρωση της οικονομίας μας, η οποία χαρακτηρίζεται από έναν υπερμεγέθη τριτογενή τομέα, τον τομέα των υπηρεσιών και αφετέρου η στροφή εδώ και πολλά χρόνια στη «μονοκαλλιέργεια» του τουρισμού, που, όπως κάθε μονοκαλλιέργεια, καθιστά την οικονομία ευάλωτη σε μεταβολές των παραγόντων που την επηρεάζουν.

Απαιτείται ένα μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης με επίκεντρο τον άνθρωπο και την αειφορία, η εφαρμογή του οποίου θα έχει αποτέλεσμα μια ήπια, βιώσιμη, πράσινη και δίκαιη ανάπτυξη. Η σημαίνουσα, στο ζητούμενο μοντέλο, θέση του αγροτουρισμού, αναδύεται στη συλλογιστική μας σχεδόν αυθόρμητα. Κερδίζει το ενδιαφέρον μας, διότι η φιλοσοφία του συνάδει μοναδικά με τις προαναφερθείσες απαιτήσεις, είτε τον προσεγγίσουμε, σύμφωνα με τον Παπακωνσταντινίδη (1993), ως ένα εξαιρετικό μεθοδολογικό εργαλείο ανάπτυξης μικρών και μειονεκτικών τόπων είτε ως μια μοναδική ευκαιρία μιας εναλλακτικής θεώρησης της συνολικής τουριστικής μας πολιτικής.

Ο αγροτουρισμός συνιστά μια μορφή τουρισμού που αναπτύσσεται σε μη αστικό περιβάλλον, στην ύπαιθρο, παρέχοντας υπηρεσίες φιλοξενίας και εστίασης σε χώρους ενοποιημένους ή γειτνιάζοντες με αγροτικές εγκαταστάσεις. Ο επισκέπτης έρχεται σε επαφή με τη φύση, με το ιδιαίτερο για κάθε περιοχή οικοσύστημα, με τον πολιτισμό, με τα τοπικά ήθη και έθιμα, την τοπική κουζίνα και γαστρονομία. Αξιοποιεί τη δυνατότητα συμμετοχής σε αγροτικές και κτηνοτροφικές ασχολίες, σε αθλητικές δραστηριότητες, σε πολιτιστικά δρώμενα και σε γευσιγνωσίες. Επισκέπτεται αρχαιολογικούς χώρους, μοναστήρια, μουσεία και οινοποιεία. Παρακολουθεί μαθήματα τοπικής μαγειρικής, παραδοσιακών χορών και κατασκευής προϊόντων χειροτεχνίας. Επί της ουσίας, έρχεται σε επαφή με όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν τη μοναδικότητα του τουριστικού προϊόντος μιας περιοχής.

Σταχυολογώντας από τα πλεονεκτήματα και τα οφέλη της ανάπτυξης του αγροτουρισμού, ενδεικτικά αναφέρονται τα ακόλουθα:

• Απομάκρυνση από το φαινόμενο της «μονοκαλλιέργειας»
• Ταυτόχρονη ανάπτυξη του πρωτογενούς, του δευτερογενούς και του τριτογενούς τομέα της οικονομίας
• Συγκράτηση του αγροτικού πληθυσμού στις εστίες του και επανάκαμψη κατοίκων από τα αστικά κέντρα (αποκέντρωση)
• Αξιοποίησή του ως εργαλείου ολοκληρωμένης ανάπτυξης μειονεκτικών περιοχών
• Ανάδειξη, προβολή και προστασία του φυσικού, αρχιτεκτονικού, λαογραφικού και πολιτισμικού κεφαλαίου κάθε περιοχής
• Συνδυασμός με τις υπόλοιπες μορφές εναλλακτικού τουρισμού και χρήση του ως βάσης ανάπτυξής τους
• Σημαντική χρονική επέκταση της τουριστικής περιόδου
• Συμπληρωματική απασχόληση, ενίσχυση του αγροτικού εισοδήματος ή και δημιουργία αυτοτελούς εισοδήματος
• Ανταπόκριση στην αρχέγονη ανάγκη του ανθρώπου να έρχεται σε επαφή με τη φύση
• Ενεργοποίηση του ενδογενούς δυναμικού κάθε περιοχής
• Ανάπτυξη στα μέλη μιας κοινότητας του αισθήματος της συμμετοχής στα κοινά και της συλλογικότητας μεταξύ τους.

Από την εμπειρία της υφιστάμενης κρίσης αναδύονται δύο ακόμη οφέλη^. αφενός οι μικρής κλίμακας μονάδες, όπως αυτές του αγροτουρισμού, εμφανίζονται περισσότερο ευέλικτες να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα και αφετέρου χώρες με ανεπτυγμένη αυτή τη μορφή τουρισμού, που συνεπάγεται την ταυτόχρονη ισχυροποίηση και του πρωτογενούς τομέα, απειλούνται λιγότερο από μια επισιτιστική κρίση, όπως αυτή που ενδεχομένως να  αντιμετωπίσουμε στο άμεσο μέλλον ως παράγωγο αποτέλεσμα της αντίστοιχης υγειονομικής.

Δυστυχώς, όμως, ο αγροτουρισμός στην Ελλάδα βρίσκεται ακόμα σε νηπιακό στάδιο. Χαρακτηρίζεται, κατά κανόνα, παρά τα όποια λίγα και μεμονωμένα επιτυχημένα παραδείγματα, από αποσπασματικότητα, απέχοντας παρασάγγας από τη φιλοσοφία και την ολιστική του διάσταση. Η πολιτεία δεν φαίνεται να διαπνέεται από το πνεύμα που τον διέπει και δεν τον τοποθετεί ψηλά στις προτεραιότητές της, το σχετικό θεσμικό πλαίσιο εμφανίζει κενά και τα στοιχεία που συνθέτουν την εθνική μας κουλτούρα δεν δημιουργούν ευνοϊκό περιβάλλον ανάπτυξής του. Τα σύμφωνα με την προσέγγιση LEADER φιλόδοξα προγράμματα της Ε.Ε., που, με τις όποιες τροποποιήσεις στο περιεχόμενό τους, δίνουν εδώ και περίπου τριάντα χρόνια λύσεις σε επίπεδο χρηματοδότησης και τεχνογνωσίας, δεν έχουν την προσδοκώμενη θετική επίπτωση, ώστε να δοθούν ολιστικές λύσεις στην ανάπτυξη ενός τόπου και να δημιουργηθούν τα ανωτέρω οφέλη που συνεπάγεται η ανάπτυξή του.

Στην κατεύθυνση της επιδιωκόμενης αλλαγής, μεταξύ άλλων,  προτείνεται:

• Να διαμορφωθεί για τον αγροτουρισμό ένα όραμα σαφές, που θα εμπνέει και θα κινητοποιεί.
• Να αποτελέσει η ανάπτυξή του βασικό στρατηγικό στόχο της τουριστικής και της εν γένει αναπτυξιακής μας πολιτικής, με μακροπρόθεσμο προγραμματισμό-σχεδιασμό καθώς και με τη διασφάλιση της απαραίτητης διακομματικής σύμπνοιας.
• Να συσταθεί – σηματοδοτώντας τη σημασία που του αποδίδεται, αλλά και για λειτουργικούς-επιχειρησιακούς λόγους – εξειδικευμένη, με αναβαθμισμένο ρόλο και με διευρυμένες αρμοδιότητες οργανωτική μονάδα στο Υπουργείο Τουρισμού και να διασφαλισθεί η ενεργή συνεργασία όλων των υπουργείων που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα με το εγχείρημα.
• Να αποτελέσει τη βάση ανάπτυξης και των λοιπών εναλλακτικών μορφών τουρισμού, μέσω ολοκληρωμένου σχεδιασμού για την ανάπτυξη κάθε περιοχής με γνώμονα την μοναδικότητα του τουριστικού της προϊόντος.
• Να αναληφθεί από μέρους της χώρας μας πρωτοβουλία σε επίπεδο Ε.Ε., αξιοποιώντας τη συγκυρία αλλά και τα ερείσματα άλλων κρατών-μελών με αντίστοιχη στόχευση, ώστε να διασφαλιστεί ένα σταθερά ευνοϊκό περιβάλλον κατά τη διάρκεια υλοποίησης του εγχειρήματος, μέσω της δημιουργίας ενός επιχειρησιακού προγράμματος που θα απαντά στις ανάγκες χρηματοδότησης και τεχνογνωσίας, σύμφωνα με την προσέγγιση LEADER, αλλά που θα δίνει έμφαση και θα πριμοδοτεί προτάσεις ολοκληρωμένου σχεδιασμού για την τουριστική ανάπτυξη ενός τόπου, καθώς και προτάσεις οι οποίες είναι  ενσωματωμένες σε ένα τέτοιο  σχέδιο.
• Να χρησιμοποιηθεί η μεθοδολογία της συγκριτικής αξιολόγησης (benchmarking), έτσι ώστε να τύχουν προσέγγισης βέλτιστες πρακτικές άλλων ανεπτυγμένων αγροτουριστικά χωρών, όπως η Ιταλία, η Γαλλία, η Ισπανία και η Γερμανία, και να υιοθετηθούν αυτούσιες ή προσαρμοζόμενες στο καθ΄ υμάς.
• Να χρησιμοποιηθεί η up – bottom (από πάνω προς τα κάτω) προσέγγιση για την επικοινωνία έναρξης, την οργάνωση και τον συντονισμό του εγχειρήματος ενώ για τον σχεδιασμό να χρησιμοποιηθεί η bottom – up προσέγγιση, με την πρώιμη συμμετοχή των κατοίκων των προς ανάπτυξη περιοχών σε αυτόν.

Εν κατακλείδι, ο αγροτουρισμός έχει τη δυναμική  –  ικανοποιώντας πλήρως, σε αξιακό επίπεδο, τις απαιτήσεις του ζητούμενου μοντέλου, απαντώντας αποτελεσματικά σε πολλά ζητήματα που άπτονται της τουριστικής μας ανάπτυξης, επιδρώντας, ταυτόχρονα, θετικά σε ένα ευρύ πλέγμα κοινωνικών, οικονομικών και πολιτιστικών παραγόντων και ταιριάζοντας απόλυτα στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της χώρας μας –  να αποτελέσει ένα σημαντικό αναπτυξιακό εργαλείο και ένα ακόμα πολύ ισχυρό συγκριτικό μας πλεονέκτημα, αρκεί να υπάρξει η πολιτική βούληση προς την κατεύθυνση αυτή.

Ο Χρήστος Αναστασόπουλος είναι  Οικονομολόγου, MSc, Δημοτικός  Σύμβουλος  – «Ανοιχτός Δήμος-Ενεργοί Πολίτες»